Қазақстанда бұл мүмкіндікті тиісті қауіпсіздік шараларынсыз жүзеге асыру әрекеті тағы да кеншілердің өмірін қиюы мүмкін

Германия биыл 10 ГВт көмір қуатын қалпына келтіруге дайын, ал басқа еуропалық елдер көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларынан бас тарту мерзімін шегеруде. Табиғи газдың тым қымбаттығы аясында әлемдік болат өндірісіндегі көмірдің үлесі де артып келеді.

Қазақстанда Алматыдағы көмірмен жұмыс істейтін жылу электр станцияларын табиғи газға көшіруге қарамастан, көмір нысандарын, атап айтқанда Екібастұз ГРЭС-1 жаңартылған энергоблокты және Екібастұз ГРЭС-2-нің үшінші блогын пайдалануға беруді жоспарлануда. Көмір өнеркәсібінің жаңа мүмкіндіктері жаңа тәсілдерді талап етеді, бұл әсіресе еңбек қауіпсіздігі тұрғысынан маңызды. Еліміздегі ең ірі «Богатырь» көмір кеніші және басқа да көмір кеніштері жаңартылғанына қарамастан, Қазақстандағы көмір өндіру өндірісі қауіпсіздік тұрғысынан күрделі мәселелерге тап болып отыр.

Қарағанды бассейнінің көмірі құрамында метан үлесі көп, ал өндірісте тұрақты апаттар және, өкінішке қарай, кеншілердің ауыр жарақаттары болып тұрады. Салыстыру үшін: АҚШ Еңбек департаменті мәліметі бойынша, ол елде 2020 жылы 590 млн тоннадан астам көмір өндіру кезінде 5 кенші қаза тапты. Қазақстанда 2021 жылы 8 млн тонна көмір өндірген «АрселорМиттал Теміртау» компаниясында ғана «Абайская» кенішінде 6 кенші қаза тапты. Қарағанды облысындағы «Абайская» кенішіндегі жарылысты тергеп жатқан үкіметтік комиссия қайғылы оқиғаға толығымен АМТ кінәлі деген қорытындыға келді.

«Абайская» кенішіндегі қайғылы оқиға компания тәжірибесіндегі жағдайлардың бірі ғана. Парламентарийлердің айтуынша, «АрселорМиттал Терміртау» компаниясының 15 жыл бойы жұмыс істеген 100-ден астам адам қаза тапқан, деп хабарлайды Хабар24. Қарағанды облысының әкімі Вадим Басин: «Жабдықтарды ауыстыруға, жабдықтарды жаңғыртуға, өзінің парктік ресурсын пысықтаған жабдықты пайдаланудан шығаруға өте аз инвестиция салынды. Соңғы үш жылда инвестиция көлемі орта есеппен 100 млрд теңгені құрады (ескерту: шамамен 210 млн АҚШ доллары). Бірақ, зауыттың көлемін, оның құрамын ескерсек, бұл көмір департаменті — жердегі зауыттарды қосқанда 8 шахта және 4 кеніші бар кен бөлімі. Біздің бүгінгі проблемаларымызбен бұл жеткіліксіз».

Бір қызығы, Қазақстандағы ұлттық статистиканың деректері жұмыс орнындағы өлім-жітімнің айтарлықтай төмендегенін көрсетеді, бірақ АМТ-да мұндай көрініс байқалмайды: өлім көрсеткіші жылына әрбір 10 мың жұмысшыға 4 адамнан келеді.

«АрселорМиттал Терміртауда» жарақаттану да жиі кездеседі. Жоғалған жұмыс уақытымен жарақатату жиілігі коэффициенті (LTIRF, lost time injury frequency rate) кейбір басқа ірі тау-кен компанияларына қарағанда жоғары. Мәселен, 2019 жылы АМК-да бұл көрсеткіш 1,12, ресейлік Polymetal («Кызыл»)-да — 0,09, KAZ Minerals-та 0,04-ті құрады. 2021 жылы АМК-да бұл көрсеткіш 1,01-ге жетсе, Polymetal (проект «Кызыл») мен KAZ Minerals-та 0,08 болды.

Бәлкім, мәселе еңбек қауіпсіздігі мен сапалы құрал-жабдықтарға инвестицияның жоқтығында. Мәселен, ArcelorMittal есептеріне сәйкес, 2021 жылы қазақстандық активтерге салынған инвестиция шамамен 212 млн АҚШ долларын құрады, бірақ бұл инвестициялардың қаншасы заңмен талап етілетін көмір қабаттарын алдын ала газсыздандыруға бағытталғаны, қаншасы еңбек қауіпсіздігін арттыруға бағытталғаны белгісіз.

Жалпы, ArcelorMittal компаниясының Қазақстанға салған инвестициясы, мысалы, Үндістанның өзіне салынған инвестициямен салыстыруға келмейді. Мысалы, тек 2022 жылы Үндістанның Гуджарат штатының үкіметі ArcelorMittal мен Nippon Steel арасындағы бірлескен кәсіпорын алты түрлі жобаға шамамен 21 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция салатынын хабарлады.

Қазақстанда көмір өнеркәсібінің дамуы үшін қауіпсіздік талаптарын жүйелі түрде бұзатын компанияларға қатысты қатаң шаралар мен санкцияларды қолдану қажет.