Жылыту қазандығы газбен жұмыс істейтіндердің жолы болды, қалғандары пешті көмірмен жылытып, күл шығаруы керек

Қазақстанның тұрғын үй қорының көбінің ыстық сумен және жылумен қамтамасыз етілуі төмен деңгейде қалып отыр. Бұл екі мемлекеттік қызмет түрі тек ауылдар мен шағын қалалардағы ғана емес, облыс орталықтарындағы тұрғын үйлерді абаттандыру мәселесінде шешімін таппаған. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) мәліметінше, соңғы бірнеше жылда тұрғын үй қорын орталықтандырылған жылумен қамтамасыз ету мәселесі алға жылжыды, бірақ динамикасы әлсіз күйінде қалып отыр. Егер 2018 жылы орталықтандырылған жылу жүйесі бар тұрғын үй қорының үлесі 41%-ды құраса, 2022 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш 43,9%-ға ғана өсті. Ыстық сумен қамтамасыз ету бойынша да жағдай осындай: осы қызметке қосылған тұрғын үй қорының үлесі 36%-дан 37,7%-ға өсті.

Коммуналдық қызметтердің басқа түрлері бойынша тұрғын үй қорын қамтамасыз етудің жалпы көрсеткіштері жаман емес. Барлық тұрғын үй қорының 74%-ы кәріз жүйесімен жабдықталған, суық су барлығында дерлік бар: 98,2%.

Бұл деректер үйлер мен ғимараттарға қатысты. Адамдарға қолайлы жағдай жасау туралы айтатын болсақ, мұндай статистика үй шаруашылықтарын іріктеу зерттеулерінің нәтижелері бойынша жарияланады. ҚР СЖРА ҰСБ зерттеулеріне сүйенсек, былтыр орталықтандырылған жылуға отбасылардың 54,9%-ы ғана қол жеткізген. Қалалар мен ауылдар бойынша орташа көрсеткіш тым алшақ. Қаладағы үйлердің 80,2%-ы жылуды ЖЭС немесе қазандықтардан алса, ауылда көрсеткіш 3,4% ғана. Ауылдық жерлерде орталықтандырылған жылу ілуде біреу. Сондай мысалдардың бірі — Шығыс Қазақстан облысындағы Средигорное ауылында ірі шаруа қожалығы қазандықты іске қосып, ауыл тұрғындарын жылумен, ыстық сумен қамтамасыз етіп отыр.

Ауыл тұрғындары, әдетте, ыстық су мәселесін де өз бетімен шешеді. Ауылда тұратын барлық отбасылардың тек 1,5%-ның ғана үйі ыстық су жүйесіне қосылған. Ауыл үйлерінің 73,8%-ның үйлерінде су жылыту функциясы бар қазандық, жылыту элементі немесе газ қазандығы орнатылған.

Дегенмен, қала тұрғындарының ыстық сумен қамту мәселесі де бар. Қалалардағы үй шаруашылықтарының 65%-ы ғана жүйеге қосылған. Жеке сектор халық көп шоғырланған жерлерде бұл көрсеткішті айтарлықтай төмендетеді. Қаланың ішінде орналасқанына қарамастан, қала маңындағы үйлердің тұрғындары да орталықтандырылған жылусыз және ыстық сусыз, индустриалды дәуірдегідей өмір сүреді және су сорғыштан су ішеді.

Мәселен, Өскеменде Щербаков көшесіндегі екі қабатты сегіз үйдің тұрғындары 20 жылдан астам пәтерлерінде пеш жағып келген. Олар көмірді екінші қабатқа шелекпен тасиды, содан кейін күл шығарды. Сонау 90-шы жылдары осы бірнеше көпқабатты үйлер жақын жердегі қазандықтың желілерінің арқасында жылытылып, жабылғаннан кейін осындай мәселеге тап болды. Ол былтыр жыл соңында, жиырма жылдан кейін ғана шешім қабылдады және өркениет олардың көшесіне келді. Билік баяғыда көпқабатты үйлерге жылу трассасын салып берді.

Ескі тұрғын үй қоры — қалаларды жылумен қамтамасыз ету мәселелерінің бір ғана қыры. Жеке секторда тұратын кейбір қала тұрғындары жылу электр станцияларындағы жылу қуатының тапшылығынан немесе газ немесе газ тарату желілерінің жоқтығынан өркениет игілігіне қол жеткізе алмай отыр. Атап айтқанда, бұл мәселе Қарағанды және Ұлытау өңірлеріндегі көптеген елді мекендерге тән. Олардың жалпы газдандыру деңгейі 1,5%-ға әрең жететінін бұған дейін жазғанбыз.

Картада автономды газбен жылыту арқылы үйлерін жылытатын отбасылардың үлесі тек батыс және оңтүстік өңірлерде жоғары екені көрсетілген. Мәселен, Атырау облысында үй шаруашылықтарының 68,8%-ы, Түркістан облысында — 65,3%-ы, Батыс Қазақстан облысында — 57,2%-ы газбен қамтылған. Бұл ретте бұл өңірлердегі орталықтандырылған жылумен қамтамасыз етудің төмен қарқыны пешпен жылытатын қалалықтар мен ауыл тұрғындары үшін аса күрделі мәселе емес сияқты. Көмір пештерін жағатын үй шаруашылықтарымен салыстырғанда, жайлы тұрғын үйде тұратын отбасылардың саны екі есе көп болса, бұл мүлдем басқа мәселе. Бұл жағдай Солтүстік Қазақстанға (60%-бен салыстырғанда 39,3%) немесе Жетісу облысына (56,8%-бен салыстырғанда 22,8%) тән. Тізімді әрі қарай жалғастырамыз: Ақмола және Абай облыстары.

ҚР СЖРА ҰСБ іріктеу зерттеуінше, орталықтандырылған жылуға қосылу мәселесі ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен табыс табатындар жиі кездеседі. Кедей отбасылардың тек 31,7%-ы орталықтандырылған жылу жүйесіне қосылған пәтерлерде тұрады, қалған 68,3%-ы пеш жағады немесе газ пайдаланады. Тұтыну шығындары ең төменгі күнкөріс деңгейінен асатын үй шаруашылықтары арасында бұл көрсеткіш жоғары: отбасылардың 55,4%-ы орталықтандырылған жылумен қамтылған.

Айта кетейік, статистика мамандары баламалы энергия көздерінен автономды жылумен қамтамасыз ету туралы мәліметтер бермеген. Таңдамалы зерттеуге қатысушылардың арасында (шамамен 12 мың отбасы) жел, күн немесе биоэлектр станциясынан жылыту жүйесі бар бірде-бір үй болған жоқ.