Қиындықтар барлық секторда — қатты тұрмыстық, коммуналдық және өндірістік қалдықтарды өңдеуде байқалады, бірақ оң өзгерістер де бар

Адамдар қызметінен қалатын қалдықтар мен қоқыс бұрын да болған, болашақта да болады. Қалдықтарды кәдеге жарату проблемасы әлемдік деңгейде де, ұлттық деңгейде де өзекті болып қала береді.

Қазақстанда қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату деңгейі әлі де айтарлықтай төмен. Мәселен, 2021 жылы ҚР-дағы қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) көлемі 4,2 млн тоннаны құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан 7,4% аз, ал ҚТҚ өңдеу мен кәдеге жарату үлесі 23,4% ғана. Сонымен қатар, өңдеу үлесі жылдан жылға өсіп келеді: 2020 жылы бұл көрсеткіш 19,1%, 2019 жылы — 14,9%, 2018 жылы — 11,5%, 2015 жылы — небәрі 1,8% болған.

Ал коммуналдық қалдықтарға келетін болсақ, олардың көлемі, бір жылда 13,6% өсіп, 4 млн тоннаға жетті. Бұл ретте, коммуналдық қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату үлесі 2020 жылғы 20,5%-дан 2021 жылы 13,6%-ға дейін төмендеді. Алайда 2020 жылға дейін ол 13%-дан да аз еді.

ҚР жаңа Экология және табиғи ресурстар министрі Зүлфия Сүлейменова қалдық мәселесі Қазақстандағы ең маңызды үш экологиялық мәселенің бірі екенін атап өтті, деп хабарлайды nur.kz.

Сонымен қатар, ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, өндірістік қалдықтардың түзілуі 2021 жылы бір жылда 59,3% азайып — 759,9 млн тоннадан 309,6 млн тоннаға дейін кеміді. Өндірістік қалдықтарды өңдеу және қайта пайдалану үлесі 2021 жылы 7,6%-ды құрады. Шығарылатын қалдықтар көлемінің де, оларды өңдеу үлесінің де айтарлықтай төмендеуінің себебі белгісіз. Бұл ретте, 2015–2020 жылдар аралығында өңделген қалдықтардың үлесі жыл сайын артып, 2020 жылға қарай 35,1%-ды құрағанын атап өткен жөн, бұл қатты тұрмыстық қалдықтар мен коммуналдық қалдықтарды өңдеу көрсеткішінен айтарлықтай көп.

Өндіріс қалдықтарын өңдеуге мемлекет тарапынан да, бизнес тарапынан да әрқашан ерекше көңіл бөлініп келеді. Елдің ірі кәсіпорындары қалдықтарды өңдеу жүйесін нығайтуға мүдделі.

Елдегі ірі компаниялардың мысалында қалдықтарды басқару шараларын қарастырайық. Қалдықтарды қауіпсіз басқару мұнай-газ саласының алыбы «Теңізшевройл» (ТШО) қызметінің стратегиялық бағыттарының бірі. Компаниядағы қалдықтарды басқарудың интеграцияланған жүйесі 3R (Reduce, Reuse, Recycle) қағидаттарына негізделген: қалдықтарды азайту, қайта пайдалану және өңдеу. 3R бағдарламасы пайда болатын қалдықтардың мөлшеріне айтарлықтай әсер етеді және өңдеу мәдениетін көтереді, бұл өз кезегінде бірқатар артықшылықтар ұсынады.

Жалпы ТШО қалдықтардың 35-тен астам түрін өңдеуге береді. Өңделген қалдықтардың жалпы үлесі 2022 жылдың үшінші тоқсанының соңында 63%-ды құрады. Өңдеуге болатын қалдықтардың мына санаттарын бөлек атап өткен жөн:
• 2015 жылдан 2022 жылға дейін 700 мың тоннадан астам қалдық үшінші тұлғаларға өңдеуге жіберілді.
• 2016 жылдан 2022 жылға дейін пластик қалдықтарын қайта өңдеуге жіберу көлемі шамамен 2,3 мың тоннаны құрады.
• Соңғы 7 жылда өңдеуге 80 мың тоннаға жуық металл сынықтары жөнелтілді.
• 2014 жылдан бері компания Теңізде картон қалдықтарын, 2015 жылдан бастап Атырауда қағаз және картон қалдықтарын өңдеумен айналысады. Бөлек жинау басталғаннан бері секторда 5,8 мың тоннадан астам қалдық сәтті өңделді (гофр картон өнім жасалады).
• 2012 жылдан 2022 жылға дейін компания шамамен 100 мың тонна бетонды өңдеп, қайта пайдаланды.
• 2020 жылдан бастап компания тұрмыстық шыны қалдықтарын жинау жобасын іске қосты. 581 тонна шыны мен керамика өңдеуге жіберілді.

Ал, квазимемлекеттік «Самұрық-Қазына» АҚ қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған өзіндік іс-шаралар кешенін жүзеге асырып жатыр. Өндіріс процесінде қалдықтарды барынша пайдаланудың арқасында 2020 жылмен салыстырғанда қалдықтардың жалпы көлемі 9% қысқарды. Қалдықтардың 90%-дан астамы өңделген.

Мәселен, 2021 жылы «„ҚазМұнайГаз“ ҰК» АҚ нысандарында тарихи 540 мың тонна қалдық шығарылып, олар орналасқан аумақтар қалпына келтірілді. «„Қазақстан темір жолы“ ҰК» АҚ өз кезегінде 108 тонна қалдықты өңдеуге және қайта пайдалануға өткізген.

Осылайша, жағдайды жақсарту үшін Қазақстандағы қалдықтарды басқару барлық салада — ҚТҚ мен коммуналдық қалдықтар және өндірістік қалдықтарда — тиімді шара қолдануды қажет етеді. Ал алпауыт компаниялардың оң тәжірибесі мәселені шешуге болатынын көрсетеді.