Қазақстандық омарташылар өнімінің 1,5%-ын ғана шетелге сатады

2023 жылдың тоғыз айында қазақстандық омарташылар бал экспортын 2,1 есе арттырды. 69,9 тонна тәтті өнім басқа елдерге сатуға жіберілді. Бұл жетістік шаруаларды қатты қуанта қоймаса керек: отандық жеткізушілер биыл сату көлемі көбейгенімен экспорттық бағаның төмендеуіне байланысты былтырғыдан тіпті 19,7% аз табыс тапты. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, биылғы алғашқы үш тоқсанында ақшалай есептегенде бал экспорты небәрі 100,1 мың АҚШ долларын құраса, 2022 жылдың қаңтар–қыркүйек айларында ол 124,7 мың АҚШ долларына жеткен.

Ұзақ мерзімді динамика қазақстандық бал экспортының қаншалықты төмендегенін көрсетеді. 2017–2021 жылдар аралығында отандық экспорттаушылар жеткізілімдерді жыл сайын арттырды. Былтыр жағдай күрт өзгеріп, шетелге сату 3,9 есе, яғни 225,4 тоннадан 58,1 тоннаға дейін қысқарды. Себебі қазақстандық балдың негізгі сатып алушысы Өзбекстан сатып алу көлемін 7 есеге жуық қысқартқан.

Биыл Өзбекстан Қазақстанның бал өнімдерінің негізгі сатып алушысы болып қалды, бұл елдің экспорттағы үлесі 62,9%. Көрші сатып алушының болғаны жақсы, бірақ Өзбекстан үшін балдың экспорттық бағасы басқа импорттаушылармен салыстырғанда ең төмен бағаның бірі: тоннасына небәрі 1 мың АҚШ доллары. Тек Ресей ғана қазақстандық балға аз төлейді (тоннасына 0,7 мың АҚШ доллары), бірақ бұл өнімнің өте аз бөлігі РФ-ға экспортталады. Балды тоннасына тиісінше 16 мың АҚШ долларын және 10,4 мың АҚШ долларын төлеуге дайын Гонконгқа немесе БАӘ-ге сату ең тиімді. Қытай да жақсы төлейді: 7,6 мың АҚШ доллары. Әр елге орташа экспорттық баға бойынша берілген барлық деректер есептелген.

Қазақстандық омарташылар шетелге өнімін көбірек сатқысы келеді, бірақ мұндай тартымды экспорттық нарықтарға шығу мәселесі бар. Мысалы, БАӘ-ге жеткізуші болу үшін сізге тексеруден өтіп, БАӘ Корольдігіне экспорттау үшін бекітілген кәсіпорындар тізіліміне енгізу үшін құжаттарды тапсыру қажет. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметінше, ақпан айының соңында тізілімде бар болғаны 14 қазақстандық шаруа қожалығы болған. Еуропалықтардың да импорттық балға өте қатаң талаптары бар. 2023 жылы қазақстандық балды сатып алушылардың тізімінде ешқандай еуропалық мемлекет жоқ. Қарашада ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Латвияның Азық-түлік қауіпсіздігі, жануарлардың денсаулығы және қоршаған ортаны қорғау институтының өкілдерімен омарташыларға кездесу ұйымдастырды. Сарапшылар біздің фермерлерге қазақстандық балды Еуропалық Одақ нарығына шығаруға көмектесуі керек.

Былтыр бал экспорты Қазақстаннан экспорттың жалпы көлемінде болмашы үлесті құрады: бар болғаны 1,5%. Өндірілген 3,9 мың тонна өнімнің 58,1 тоннасы ғана экспортқа шығарылды. Еліміздің ең «балды» өңірлерінің бірі Шығыс Қазақстан өндірілген 1,8 мың тоннаның 6,3 тоннасын ғана экспорттаған. Басқа өңірлермен салыстырғанда экспорттың үлесі өте аз: 0,3%. Салыстыру үшін: Түркістан облысының омарташылары өндірілген балдың 11,8% (немесе 26 тонна), Алматы облысы — 5% (немесе 12,8 тонна), Жетісу облысы — 4,4% (немесе 12,8 тонна) шетелге жөнелтілді.

Ара саны бойынша да Шығыс Қазақстан облысы көш бастап тұр. Қазақстанда тіркелген 218,4 мың бал арасының 41,6%-ы (немесе 90,9 мыңы) Шығыс Қазақстан облысында. Жалпы Қазақстандағы бал арасының санына келетін болсақ, былтыр бұл көрсеткіш соңғы бірнеше жылдағы ең жоғары көрсеткішке жетті. Өсім еліміздің оңтүстік және шығыс өңірлерінде омарта шаруашылығының белсенді дамуымен байланысты.

Экспортқа бағытталған омарта шаруашылығының маңызды проблемаларының бірі өндірушілердің басым бөлігі шағын омарта шаруашылығында. Ұялар саны аз, оның үстіне жиі бір жерден екінші жерге тентіреп жүретін омарташыларға автоматтандыру және өнеркәсіптік орау процестерін енгізу, тауарларды зертханаларға жүйелі түрде тапсыру, аккредитациядан өту және т. б. қиын. Статистикаға сәйкес, былтыр 50,4% ара үй шаруашылықтарына тиесілі болды. 2022 жылы бал арасының тағы үштен бірін жеке кәсіпкерлер мен шағын шаруа қожалықтары құрады.