Қазақстандағы аквашаруашылық қоры бірнеше жылда 3,4 есе өсті

Қазақстанда балық шаруашылығында өндірістік көрсеткіштердің белсенді өсуі байқалады. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2018–2022 жылдар аралығында Қазақстандағы аквашаруашылық қоры үш еседен астам: 5,7 мыңнан 19,2 мың тоннаға дейін көбейді.

Кәсіпкерлер бұл салаға қызығушылық танытып отыр, өйткені бұл салаға мемлекет тарапынан қолдау көрсетіле бастады. Мысалы, балық өсіретін шаруашылықтар үшін салықтар 70% төмендеді, кәсіпкерлер инвестицияның 25%-ын өтеуге, сондай-ақ жемшөп құнының 30%-ы және шабақ, дәрі немесе бағалы балық түрлерінің аналығы құнының 50%-ы мөлшерінде субсидия алуға арқа сүйей алады. Бұл ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігі (ЭТРМ) Балық шаруашылығы комитетінің мәліметі.

Бұл бизнес жеңілдіктерінің барлығы 2021–2030 жылдарға арналған балық шаруашылығын дамытудың жаңа бағдарламасы бекітілгеннен кейін қабылданды. Мемлекет осы кезеңде салаға 268,8 млрд теңге бөлуді көздеп отыр, ал бюджеттен тыс жеке инвестиция ретінде тағы 340,5 млрд теңге күтілуде.

Бизнес қауымдастыққа тауарлы балық өсірудің қызықты екенін аквашаруашылықтағы қаржылық инвестициялардың динамикасы растайды. 2023 жылғы қаңтар–қарашада балық және аквашаруашылық саласындағы негізгі капиталға салынған инвестиция өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,4 есе өсті. Осы аралықта бұл саланы дамытуға 20,2 млрд теңге инвестиция тартылса, бір жыл бұрын бұл көрсеткіш әлдеқайда аз — 8,6 млрд теңге болатын. Ұзақ мерзімді динамика бұл салаға инвестициялық қызығушылықтың 2021 жылдан бастап байқалатынын дәлелдейді. Содан кейін толық жылдың қорытындысы бойынша күрделі салымдар көлемі бірден 6,8 есе, ал 2022 жылы тағы 1,6 есе өсті.

Салаға қолма-қол ақшаның айтарлықтай салынуы өндіріс көлемі мен қаржылық көрсеткіштерге бірден әсер етті. Егер 2021 жылға дейін балық шаруашылығын дамыту түрлі табыстармен жалғасатын болса, мемлекеттік бағдарлама жүзеге асырыла бастағаннан кейін өсірілетін балық көлемі физикалық көрсеткіште және тиісінше жалпы құны өсті. 2021 жылы балық шаруашылығының барлық өнімінің жалпы көлемі 5,7 млрд теңгеге бағаланса, 2022 жылы қазірдің өзінде 11,1 млрд теңгеге бағаланды.

Еліміздің негізгі балық өсіретін өңірлері Түркістан және Шығыс Қазақстан облыстары. Бұл екі облыстың балық өсірушілері 2022 жылы 7,4 млрд теңгенің өнімін өсірген. Еліміздегі балық өсірумен айналысатын 380 шаруашылықтың 154-і Түркістан облысында тіркелген. Мұнда 2020-2021 жылдары бірнеше ірі шаруа қожалықтары ашылып, экспортқа балық өсірумен айналысады. 2023 жылы облыс шаруалары мемлекеттен субсидия және басқа да қолдау шаралары түрінде 500 млн теңге алды.

Статистика көрсеткендей, тауарлы балық өсіруде ең жоғары өнімділік көрсеткіші Түркістан облысында байқалады. Фермерлер балықтың ең көп көлемін өсіре алады, дегенмен облыстағы аквашаруашылық үшін су қоймаларының ауданы үлкен емес: бар болғаны 3,7 мың гектар. 2022 жылы Түркістан облысының су қоймаларында 3,9 млрд теңгенің балығы өсірілді. Салыстыру үшін: Ақмола облысында жасанды балық өсіруге арналған аумақ 55,1 мың гектарды құраса, небәрі 246,5 млн теңгеге балық өсірілді. Солтүстік Қазақстан облысында 38,7 мың га су алқаптарын игеруге жақсы резерв бар, бірақ нәтижелерді онша емес. 2022 жылы Солтүстік Қазақстан облысында өсірілген балықтың жалпы құны 379,5 млн теңгені құрады.

Бір қызығы, әр өңір балықтың белгілі бір түріне маманданған. Мысалы, Шығыс Қазақстан мен Жамбыл облысында балық өсірушілер негізінен форель өсіреді. Пелядь Қостанай облысында, ал қарыш пен бекіре Атырау облысында өсіріледі. Тек Түркістан облысында балықтың алуан түрлері бар: көксерке, сазан, белуге, ақ амур, күміс тұқы.

Аквашаруашылықпен айналысатын кәсіпкерлер түрлі су қоймаларын пайдаланады. 2022 жылы 380 балық өсіру шаруашылығының көпшілігі (74,2%) көлдегі тауарлық балық шаруашылығы, 18,4% тоған шаруашылығы, 2,9% торлы шаруашылықтар болды. Дегенмен, статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ, ең көп балық өсірілетін тоғандар мен торлы шаруашылықтар: 7,3 млрд теңге (Қазақстан Республикасы бойынша жалпы көрсеткіш 11,1 млрд теңге).