Шымкент қазақстандықтардың таяу өңірлерден көшуіне тартымды қалаға айналуда. Алматы, Астанамен қатар екінші оңтүстік мегаполисте ішкі көші-қонның оң сальдосы байқалады, яғни кеткеннен гөрі, қалаға көп адам келеді. ҚР СЖжРА Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында басқа өңірлерден 31,1 мың қазақстандық жаңадан құрылған шымкенттіктер болды. Бұл 2023 жылғы қаңтар–маусымда тіркелгеннен 84,7%-ға көп (16,8 мың адам). 2019 жылдан бастап қалаға 227,7 мың адам көшіп келді.

Шымкенттегі сыртқы көші-қон іс жүзінде демографиялық статистикаға әсер етпейді. Жарты жыл ішінде мегаполистен шетелге тек 85 азамат кетті, есесіне, қалаға келгендер көп болды: 386 адам.

Мегаполиске ішкі мигранттардың негізгі ағымы Түркістан облысына келеді, бұл өз кезегінде Шымкент агломерациясының артқанын көрсетеді. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында мұндай келушілердің үлесі 69,7%, ал саны 21,7 мың адамға жетті. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 2 есе көп (12,1 мың адам). Көпжылдық деректерге қарағанда, соңғы рет көші-қон белсенділігінің мұндай өсуі Шымкенттің республикалық маңызы бар қалаға айналғаннан кейін байқалды. 2020–2022 жылдары Түркістан облысынан келген мигранттар ағыны бәсеңдеді. Айтарлықтай өсім 2023 жылдан басталды.

Екінші оңтүстік мегаполиске көшетін өңірлер тізімінде Астана екінші орында. Елордадан қоныс аударғандар саны алты айда 2,5 мың адамды құрады. Айта кету керек, көшіп-қонушылар Шымкентке еліміздің барлық өңірлерінен келеді. Инфографикада олардың ең көп келетін аймақтары ғана көрсетілген. Мигранттар негізі оңтүстік облыстар мен қалаларынан келеді. Олардың Шымкент өңіраралық көші-қондағы (Түркістан облысымен бірге) жиынтық үлесі 83,2%.

Кестеде біз Шымкентте 2019 және 2024 жылдары байқалған негізгі әлеуметтік-демографиялық факторларды салыстырдық. Сандардан мегаполистің жаңа мәртебеге ие болғалы қалай өзгергенін көруге болады. Халық саны 22,8%-ға артып, 1,2 млн-ға жетті. 220 мыңнан астам адамның өсімі мигранттардың есебінен болған. Шымкент бас жоспарын жасаушылардың есептеулеріне сәйкес, 2035 жылға қарай мегаполис тұрғындарының саны тағы 58%-ға артып, 1,9 млн-ға жуықтайды.

2019 жылдан бастап жалдамалы жұмысшылар 34 мың адамға ғана өсті. Атаулы жалақы екі есе артып, ағымдағы жылдың маусым айында 302,4 мың теңгені құрады. Шымкентте логистикамен айналысатындар, қаржы және сақтандыру саласында жұмыс істейтіндер ең көп табыс табады. Жұмыссыздық 5,1%-дан 4,9%-ға дейін төмендеді, бірақ ол әлі де орташа республикалық деңгейде қалып отыр.

Екінші деңгейлі тұрғын үй құны айтарлықтай өсті. Егер 2019 жылы Шымкенттің қолданыстағы тұрғын үй қорындағы пәтердің бір шаршы метрін 218,2 мың теңгеге сатып ала алсақ, қазір мұндай бағалар жоқ. Қазір бұл мегаполистегі екінші деңгейлі баспаналар құны жаңа тұрғын үймен тең: шаршы метріне 410,8 мың теңге (2019 жылдың 88,3%-на қоса). Бағаның айтарлықтай өсуі көші-қон процестерінің ауытқуларына сезімтал жалдау нарығында да байқалды. Ағымдағы жылдың маусым айында Шымкентте абаттандырылған тұрғын үйдің бір шаршы метрін жалға алу құны 2019 жылдағы 1,5 мың теңгеден 3,4 мың теңгеге өсті.

Шымкенттің халық санының өсу сценарийі Алматының дамуына ұқсас, ол көп жылдар бойы әртүрлі өңірлерден келген ішкі мигранттарды қабылдап, ақыры қазір халықтың көптігіне қатысты проблемаларды реттеуде. Шымкенттегі халық санының өсуі, сонымен қатар, тарихи күрделі инфрақұрылымға да проблемалар артуда. 2021–2025 жылдарға арналған Шымкент қаласының даму Жоспарының деректері бойынша, мегаполисте коммуналдық желілердің тозу деңгейі жоғары: сумен жабдықтау — 47,2%, электрмен жабдықтау — 49,6%, су бұру — 73%. Сонымен қатар, Шымкенттегі кәріз желілері жағдайының тозуы өз алдына, соның өзі мегаполис үшін жетпейді. Шағын аудандарды су бұру желілерімен қамту көрсеткіші — еліміздің қалалары арасындағы ең төмен көрсеткіштердің бірі: барлығы 54%.

Шымкенттің ең өткір әлеуметтік-экономикалық проблемаларының ондығына жоспарды әзірлеушілер мектептердегі оқу орындарының, ауруханалардың тапшылығын, жаңа тұрғын үй алуға үлкен кезектерді, жолдардың 30% қанағаттанарлықсыз жай-күйін және олардың өткізу қабілетінің төмендігін енгізді. Оған қоса жағымсыз экологиялық факторлар: атмосфералық ауаның ластануының жоғары деңгейі, қала шеттерін орталықтандырылған қоқыс шығаруды қамтамасыз етпеу, рұқсат етілмеген полигондар.