Ағымдағы жылдың екінші тоқсанында ҚР-да жемістерді тұтыну жан басына шаққанда орта есеппен 16,5 кг құрады — 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5,3%-ға артық.

Өңірлік бөліністе ең көп жемісті Алматы тұрғындары тұтынған: жан басына шаққанда 20,5 кг, жылдық өсім — 13,9%. Көшбасшы өңірлердің үштігіне Маңғыстау облысы (20,3 кг, минус 5,2%) және Астана (20,2 кг, плюс 7,4%) кірді. Абай және Атырау облыстарында, сондай-ақ Шымкентте жемістерді тұтыну аз.

Ең танымал жемістер алма болды деп күтілуде: 2024 жылдың екінші тоқсанында жан басына шаққанда орта есеппен 4,2 кг. Екінші және үшінші орындарда банан мен құлпынай болды: жан басына шаққанда 1,7 кг және 832 г. Қазақстандықтар арасында қарбыз, мандарин, апельсин, өрік, шабдалы, шие және шие де танымал. Мәліметтер кестеде келтірілген.

Ал «жеміс себеті» қазақстандық отбасыларға қаншалықты қымбат? 2024 жылдың екінші тоқсанында еліміздің әрбір үй шаруашылығына 2023 жылдың тура сол уақыт мерзіміне сәйкес 35,1 мың теңгеге қарсы орташа есеппен 39,7 мың теңге жұмсалды. Шығындардың жылдық өсімі 13,1% құрады.

Жемістерді тұтыну бойынша Алматы, Маңғыстау облысы және Астана көшбасшы болғанына қарамастан, ақшалай шығындар бойынша сурет сәл өзгеше. Маңғыстау облысының тұрғындары жемістерге көп жұмсады: 61,6 мың теңге — өткен жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда 5,7% көп. Бұдан әрі тұтыну бойынша көшбасшылар қатарына кірмейтін Ұлытау облысы (50,2 мың теңге, плюс 6,9%), содан кейін ғана — Алматы (47,1 мың теңге, плюс жылына 30,3%).

Қостанай (26,9 мың теңге), Солтүстік Қазақстан (29,3 мың теңге) және Абай (31,6 мың теңге) облыстарының тұрғындары жемістерге ең аз шығын жұмсады.

Біз Қазақстанның және басқа елдердің көрсеткіштерін салыстыруға қызығушылық таныттық, елдің оңтүстік бөлігіндегі қолайлы климатқа қарамастан, біз ондай «жеміс жейтіндер» емес екеніміз белгілі болды. Мәселен, World Population Review-тің 2020 жылғы соңғы деректері бойынша, ҚР-да жемістерді тұтыну бір адамға небәрі 55 кг құрады, бес жыл бұрын бұл көрсеткіш 63,1 кг-ға жетті. 2020 жылы Қазақстан әлемдегі 185 елден 130 орынға ғана иелік етті.

Кариб теңізіндегі Доминика — мемлекет рейтингінде көшбасшы болды, онда жеміс тұтыну жан басына шаққанда жылына 387,3 кг-ға жетті. Екінші және үшінші орындарды Доминикан Республикасы (358 кг) және Гайана (298 кг) иеленді. Қазақстандық тұтынумен айырмашылық, әрине, орасан зор.

Кариб теңізі немесе Африка елдері туралы емес, көрші елдердің көрсеткішіне көз жүгіртейік. ТМД елдері арасында Арменияда жылына жан басына шаққанда орта есеппен 119,3 кг жеміс, Өзбекстанда — 103,9 кг, Әзербайжанда — 93,5 кг, Беларуссияда — 78,6 кг, Молдовада — 71,3 кг, Ресейде — 62,2 кг, Украинада* — 55,3 кг тұтынылды. Қазақстан тек Түрікменстан (51,6 кг), Тәжікстан (38,9 кг) және Қырғызстаннан (27,7 кг) асып түсті.

Шамасы, жемістер ең сүйікті қазақстандық өнім емес. Ал енді қызықты жәйт: рейтингті құрастырушылар бізде дәстүрлі түрде көкөніс болып саналатын кейбір дәндерді жемістер қатарына жатқызады екен. Мысалы, қызанақ, аталмыш сарапшылардың пікірінше, өзінің тұқымына байланысты техникалық тұрғыда жемістер қатарында болып, танымалдылық жағынан көшбасшы болып тұр. Рейтингті құрастырушылардың пікірінше, әлемдегі жеті ең танымал жемістер қатарына, қызанақ, банан, қарбыз, алма, жүзім, апельсин және манго жатқызылады.

* Украинаның ТМД-да бірқатар себептері бойынша даулы мәртебесі бар.

Кейбір жемістердің бағасына келетін болсақ, Numbeo сарапшыларының есебінше рейтингке қатысқан ТМД елдерімен салыстырғанда Қазақстан ең жоғары бағалардың қатарында.

Мысалы, 2024 жылғы 7 қазандағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасында апельсиндердің бір кг-ы 2,1 АҚШ доллардан сатылды. Апельсиндер тек Өзбекстанда қымбат болды: 1 кг үшін 2,2 АҚШ доллар. Қазақстандықтарға алманың келісі 1,3 АҚШ доллар, бананның келісі 2 доллар тұрады. Апельсиннің арзандығы бойынша еліміз дүние жүзінде 97 елдің ішінде 64-ші орында, банан бағасы бойынша небәрі 69-шы орында, алма құны бойынша жағдай жақсырақ — 18-орында.

Ең арзан апельсин мен банан Мысыр мен Пәкістанда, ең қымбаты Оңтүстік Кореяда сатылды. Алманың арзандығы бойынша Украина мен Молдова көш бастап тұрса, бұл жемістер Оңтүстік Кореяда ең қымбат болды. ТМД елдерінің ішінде апельсин мен банан сатып алатын ең арзан орындар Ресей мен Украинада болды.

Толық мәліметтер кестеде.

Қазақстан статистикасы не дейді? Ағымдағы жылдың қыркүйек айында Қазақстан Республикасында жеміс-жидек бағасы бір жылмен салыстырғанда 5,9%-ға өсті. Оның ішінде жаңа піскен жемістердің бағасы 6,7%-ға, өңделген және консервіленген жемістердің бағасы 4%-ға өсті.

Жаңа піскен жемістердің ішінде бір жылда банан 12,9%-ға, алма 9,9%-ға, жүзім 5,5%-ға, киви 0,1%-ға қымбаттаса, алмұрт 0,8%-ға және апельсин 4%-ға, лимон 18,4%-ға арзандады. Өңделген және консервіленген жемістердің ішінде жемістер мен жидектер консервілері 10,3%-ға, мұздатылған — 7%-ға, кептірілген жемістер мен жаңғақтар — 3,8%-ға қымбаттады. Кептірілген жемістер мен жаңғақтардың ішінде мейіз 9,6%-ға, жержаңғақ — 7,8%-ға, күнбағыс дәндері — 4,6%-ға, құрма — 2,3%-ға, компотқа арналған кептірілген жемістер — 1,1%-ға, кептірілген өрік — 0,4%-ға, ал фундук, бадам, кешью және грек жаңғағы сияқты жаңғақтар арзандады, бірақ аз ғана — 0,3%-ға ғана арзандады.

Өңірлер бойынша баға Ұлытау өңірі тұрғындарының әмияндарына қатты тиді, мұнда бағаның өсуі 15,1%-ды құрады. Ақмола облысында — 13,7%-ға, Батыс Қазақстанда — 12,8%-ға, Солтүстік Қазақстанда — 12,3%-ға, Қызылордада — 12%-ға қымбаттады. Бағаның ең аз жылдық өсімі Түркістан облысында байқалды: бар болғаны 1,8%-ға. Алматы облысында баға өткен жылғы деңгейде қалды. Жамбыл, Қарағанды ​​облыстары мен Астанада жеміс-жидек арзандады.

Қазақстанда осы дәмді және пайдалы жемістердің барлығын өсіру ісі қалай жүріп жатқаны да қызық. 2023 жылы түйіршіктелген жеміс-жидек дақылдарының жалпы түсімі 3,2 млн центнерді құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан 3,2%-ға аз. Алма жинау 6,1%-ға, 2,5 млн центнерге, алмұрт жинау — 18,9%-ға, 129,4 мың центнерге, алхоры жинау — 11,6%-ға, 78,6 мың центнерге дейін төмендеді. Сонымен қатар, өріктің жалпы өнімі бірден 40,5 пайызға өсіп, 340,2 мың центнерге, ал шие өнімі 0,6 пайызға өсіп, 127,5 мың центнерге жетті.

Жидек дақылдарының жалпы өнімі 11,3 пайызға өсіп, 260,2 мың центнерді құрады. Таңқурай 125,1 мың центнер, құлпынай 90,1 мың центнер, қарақат 37,3 мың центнерді құрады.

Жүзім өнімі бірден 23,2%-ға төмендеп, 635 мың центнерге жетті. Жаңғақ жинау да — 6,9%-ға, 28,8 мың центнерге дейін төмендеді.