2024 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша Қазақстанның банк секторында 21 ЕДБ бар, олардың ішінде шетелдік қатысумен 12 қаржы институты, соның ішінде 9 еншілес банк бар.

Соңғы жылдары еліміздің банк секторында несие портфелін проблемалық қарыздардан тазарту және жалпы алғанда портфельдің сапасын жақсарту тенденциясы қалыптасты. Мәселен, есептік күнгі жағдай бойынша ҚР ЕДБ жиынтық несие портфелінде төлем мерзімін өткізу 90 күннен асқан несиелердің үлесі 3,3%-ды құрады — бұл ҚР қаржы секторы жұмыс істеп тұрған кезеңдегі ең жақсы көрсеткіштердің бірі. Мысал үшін: 2023 жылдың қазан айында үлес шамамен осындай болды, 2022 жылы ол 3,7%-ды, 2021 жылы — 4,1%-ды құрады, 2015 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңде үлес 7,6%-12,3% аралығында өзгеріп отырды. Бірақ 2015 жылға дейін елде мерзімі өткізілген несиелер бойынша күрделі проблемалар болған, ол кезде несие портфеліндегі «ұзақ мерзімге» төлем мерзімін өткізу үлесі 30%-дан көп болған.

Жалпы алғанда, активтердің сапасын қолдаудың мұндай бағыты банк секторының тұрақтылығы мен сенімділігіне оң әсерін тигізеді.

Айта кететіні, ҚР ЕДБ бойынша жағдай біркелкі емес және банктердің көрсеткіштерінде елеулі айырмашылық бар.

Сонымен, ең «таза» несие портфелін Отбасы банкі қалыптастырады, ол төлем мерзімін өткізу 90 күннен асатын несиелердің ең төменгі үлес салмағы бойынша көшбасшы болып отыр: бар болғаны 0,12%. Қаржы институтында төлеу мерзімін өткізудің мұндай төмен үлесі бұрыннан келе жатыр — бұл Отбасы банкі өз қызметін жүзеге асыратын тұрғын үй-құрылыс жинақтарының қалыптасқан және дамыған жүйесіне, сондай-ақ ипотекалық несиелердің Қазақстанда тәуекелі төмен өнім болып табылатынына байланысты. Сонымен қатар халықаралық рейтингтік агенттіктер де Отбасы банкінің несие портфелінің жоғары сапасын атап өтеді.

Жалпы алғанда, портфельдің мұндай мінсіз сапасы банктің қарыз беруге әлеуметтік бағдарланған тәсілімен байланысты. Осы үшін жақында Отбасы банкі алғаш рет Sustainable Fitch агенттігінен «3» деңгейіндегі ESG-рейтингін алғанын айта кетейік. Бұл көрсеткіш банктің тұрақты даму қағидаттарын ұстанатынын растайды және оның тұрғын үйдің қолжетімділігі және халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдау сияқты әлеуметтік маңызы бар міндеттерді шешуге қосқан үлесін атап көрсетеді.

Төлем мерзімін өткізу 90 күннен асатын несиелердің шағын үлесі бойынша екінші орынды 0,63%-бен Шинхан Банк иеленді. Даму институты ретінде негізінен халықпен жұмыс істейтін Отбасы банктен айырмашылығы — Шинхан Банк негізінен корпоративтік клиенттермен жұмыс істейді.

Үздік үштікті Altyn Bank тұйықтап тұр: 1,03%. Несие портфелінің сапасы бойынша ҚР ЕДБ-нің алғашқы бестігіне сондай-ақ KZI Bank (1,08%) және ЦентрКредит Банкі (1,47%) кірді. Қызықты факт: жоғарыда аталған үздік бестікте үшеуі бірден шетелдік банк, тек екеуі ғана отандық банк болып табылады.

Қалған ҚР ЕДБ бойынша ақпарат төмендегі инфографикада берілген.

Айта кететіні, көптеген дамыған елдердегідей, Қазақстанда да қаржылық реттеуші несие сапасын бақылауға ерекше назар аударады. Мысалы, ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) жыл сайын банк секторы активтерінің сапасына бағалау жүргізеді — AQR.

Ағымдағы жылдың қараша айында ҚНРДА елдің банк секторы активтерінің сапасын бағалауды аяқтады.

Биыл 11 ЕДБ бойынша AQR жүргізді, олар 2024 жылдың басындағы жағдай бойынша банк секторы активтерінің 85% және несие портфелінің 86% құрады. Жеке негізде 1 583 ірі қарыз алушы, сондай-ақ 856 бірлескен қарыз алушы мен кепілгер талданды, олар ARES рейтингтік моделі мен скорингтік модель арқылы бағаланды.

Тұрақты түрде AQR жүргізудің нәтижелері мен бүкіл процесін талдау нәтижесінде қатысушы банктерге процестерді жақсарту және анықталған сәйкессіздіктерді жою бойынша ұсыныстар жазылған хаттар жіберіледі.