Тұрғын үйді сатып алу және жалға алу құны тауарлар мен қызметтердің, атап айтқанда құрылыс материалдары мен жөндеу жұмыстарының жалпы құнының өсуіне симметриялы түрде өсуде

Биылғы жылдың шілде айының қорытындысы бойынша, жаңа тұрғын үй бағасы бір айда 0,5%, бір жылда 19,6% өсті, қайталама нарықтағы пәтерлер бір айда 0,8%, бір жылда 26,4% қымбаттады. Жалдау ақысының құны симметриялы түрде өсті: бір айда 0,4%, бір жылда 20,8% қымбаттады. Кей «сарапшылардың» жылжымайтын мүлік нарығында баға негізсіз өсіп жатыр дейді, бірақ соңғы деректер оны жоққа шығарады. Дегенмен, тұрғын үй нарығындағы бағаның өсуі бір ғана дерек ретінде мүлдем ештеңені білдірмейді — ілеспе факторлар мен бағаны қарау керек. Сектордағы бағаның өсуі жалпы елдегі экономикалық жағдайдан алшақ емес, инфляция деңгейіне сәйкес келеді. Жалға алуға қайта оралсақ, мысалы, АҚШ-тағы бұрынғы ипотекалық дағдарыста жалдау ақысы еш өзгерген жоқ, инфляция да болған жоқ, бірақ жылжымайтын мүлік бағасы қайта-қайта өсті. Бүгін бізде (және жалпы әлемде) жағдай мүлде басқа.

Шынында да, жылжымайтын тұрғын үй бағасының өсуі ҚР-дағы жалпы инфляция деңгейімен бірдей. Еске салайық: шілдеде айлық инфляция 1,1%, жылдық — 15% құрады. Бұл ретте азық-түлік тауарлары бір айда 1%, бір жылда 19,7%, азық-түлік емес тауарлар бір айда 1,5%, бір жылда 14,2%, қызметтер бір айда 0,8%, бір жылда 9,2% қымбаттады. Соның ішінде тұрғын үйге қызмет көрсету және жөндеу секторындағы қызметтер бір айда 1%, бір жылда 15,3%, ал тұрғын үй-жайларды күтіп ұстауға және жөндеуге арналған материалдар бір айда 2,5%, бір жылда бірден 20,5% қымбаттады.

Тұрғын үйді жалға алу құнының өсуі туралы бөлек түсіндірейік. Жалпы, біз бұл туралы үнемі жазамыз. Өз кезегінде zakon.kz сайтының биылғы жылдың тамыз айында хабарынша, пәтерлерді жалға беру сұранысын өткен жылмен салыстырсақ, оның үш есе өскенін байқауға болады. Бұл Ресей мен Украинадан халықтың ағылып келуімен түсіндіріледі. Көбі Алматыда қалды, кейбірі Ресейге жақын қалаларға қоныс аударды. Бұл фактор жалпы тұрғын үй нарығындағы бағаны да «тездетеді».

Жылжымайтын мүліктің қымбаттауы мен құрылыс материалдарының қымбаттауы симметриялы. Мәселен, химия өнеркәсібіндегі өнеркәсіп өнімдерін өндірушілер — кәсіпорындардың бағасының жыл сайынғы өсімі биылғы жылдың шілде айында 20%, ал лак-бояу өнімдерінің тікелей сегментінде 10% болды делік. Шыны және одан жасалған бұйымдар бір жылда 16,3%, ал қаңылтыр шыны бірден 26,3% қымбаттады. Отқа төзімді бұйымдар 22,6%, саз құрылыс материалдары 10,3%, бетон 13%, абразивтер 17% қымбаттады. Дайын металл бұйымдарының бағасы 15,3% өсті.

Дегенмен, біз құрылыс материалдары құнының бірнеше рет көтерілгені туралы, сондай-ақ бұл фактордың тұрғын үй құрылысы сегментіне әсері туралы жазғанбыз. Жағдайды сектордың импорттаушыларға деген тәуелділігі қиындатады, бұл әсіресе қазіргі дағдарыс жағдайында байқалады. Мұнда ұлттық валютаның тұрақсыздығын айтып отырмыз.

Естеріңізге сала кетейік, тек бір айдың ішінде, яғни биылғы жылдың маусым-шілде аралығында доллардың теңгеге шаққандағы орташа бағамы 7,6% өсті. Бір жыл ішінде теңге 11,6%, бесжылдықта бір жарым есеге жуық, ал онжылдықта бірден 3,2 есе құлдырады. Өкінішке қарай, қазіргі аса ауыр геосаяси дағдарысты және оның біздің негізгі сауда әріптесіміз Ресейге байланысты екенін ескерсек, ұлттық валютаның барлық ілеспе факторларымен бірге құнсыздануы жалғасуы әбден мүмкін.

Бағаның қымбаттауына тұрғындарға баспана сатып алуға көмектесетін мемлекеттік бағдарламаларды «кінәлауға» келетін болсақ, бұл жерде, мысалы, «7-20-25» бағдарламасының 2018 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқаны айта кету керек. Сонымен қатар негізгі операторы Отбасы банк болған «Нұрлы Жер» бағдарламасы бұрынғы «Нұрлы Жол» бағдарламасы мен Өңірлерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясындағы шараларды біріктіріп, 2015 жылдан бері жұмыс істеп келеді.

Расында да, мемлекеттік бағдарламалар бірінші кезекте тұрғын үй құрылысының өсуін ынталандырады. Оның үстіне, жалпы алғанда, осы бағдарламалардың айтарлықтай жоғары тиімділігіне қарамастан, ҚР-да тұрғын үй тапшылығы әлі де бар (және маңызды болып қала беретіні анық). Еске салайық: қазіргі уақытта 617,9 мың қазақстандық мемлекеттік тұрғын үй қорынан немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы органдар жалдаған тұрғын үй алу үшін өз кезегін күтіп отыр.