Қазақстан көптеген жылдан бері жоғары да, төмен де көрсеткіштерді сақтап келеді

Барлық елдерде әйелдер мансаптық жетістікке жету үшін гендерлік кедергілерге тап болады. 2022 жылы Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) гендерлік алшақтықты жою үшін 132 жыл қажет деп есептеді. 2022 жылы жаһандық гендерлік алшақтық 68,1% жойылды.

Бірақ барлық елдерге мұншалықты көп күту керек емес. Қазақстанда, баяндамаға сүйенсек, әйелдердің білім мен экономикалық мүмкіндіктердегі ең үлкен жетістіктері аталады.

ДЭФ жыл сайын гендерлік алшақтық ең айқын байқалатын елдерді зерттеп, экономикалық қатысу, білім алу деңгейі, денсаулық пен өмір сүру, саяси мүмкіндіктер сияқты көрсеткіштер бойынша 0-ден 1-ге дейінгі балды есептейді. Егер 1 толық гендерлік теңдікке сәйкес келсе, 0 жаппай теңсіздікті білдіреді.

2022 жылы Қазақстанның жалпы гендерлік алшақтық көрсеткіші 1 ұпайдан 0,719-ды құрады. Қуаныштысы, өткен жылмен салыстырғанда Қазақстан жаһандық рейтингте 15-орынға көтеріліп, зерттелген 146 елдің ішінде 65-орынға жетті. Республика да көп жылдардан бері алғаш рет жалпы индексте оң динамика көрсетті.

Жаман жаңалық сол, 2022 жылдың индексі 2015 жылдың индексімен бірдей. Ал 2015 жылы рейтингте 47-орында болған еді. Яғни, Қазақстанның рейтингте жоғарылауы өз көрсеткішінің жақсаруынан емес, өзге елдердің гендерлік теңдікпен қалай күресетініне де байланысты болып отыр.

Төрт индикатордың 2015–2022 жылдар аралығындағы динамикасын қарастыратын болсақ, ҚР аз ғана айырмашылықпен жылдар бойы жоғары да, төмен де көрсеткіштерді сақтап келгені белгілі болады.

Соған қарамастан, Орталық Азия елдерінің ішінде Қазақстан гендерлік теңдік саласындағы ілгерілеуші көшбасшы. 2022 жылы ел білім деңгейіндегі гендерлік алшақтықты толығымен жойып, индекс 1-ге жетті. Бұл Қазақстанда — кем дегенде, ресми деректерге сәйкес — сауаттылық пен бастауыш, орта және жоғары оқу орындарына қабылдау бойынша гендерлік алшақтық жоқ дегенді білдіреді. Айтпақшы, республика 2015 және 2018 жылдары да 1-ші индекске жетті.

Қазақстанның экономикалық мүмкіндіктері мен жалақысы жақсарғаны байқалады. Біріншіден, басшылық лауазымдардағы (заң шығарушылар, жоғары лауазымды тұлғалар және менеджерлер) әйелдердің үлесі артты. Екіншіден, Қазақстан техникалық қызметтегі әйелдердің үлес салмағы бойынша тепе-теңдікке қол жеткізді. Дегенмен, жұмыс күшіне қатысу деңгейінде гендерлік алшақтық бар.

Денсаулық және өмір сүру қосалқы индексін құрайтын барлық көрсеткіштер бойынша аздаған динамика бар. Олардың ішінде дүниеге келген кездегі жыныстық айырмашылық пен салауатты өмір сүру ұзақтығы бар.

Ең үлкен гендерлік алшақтық саяси билікте қалып отыр. Саяси шешімдер қабылдаудың жоғары деңгейіндегі (министрлік және парламенттік лауазымдар) ерлер мен әйелдер саны арасындағы айырмашылықты, сондай-ақ соңғы 50 жылдағы президенттік қызметтегі әйелдер мен ерлердің ара қатынасын зерттей келе, әйелдердің үлесі тым аз екені көрінді.