Геологиялық барлау және іздестіру жұмыстары саласындағы қызметтердің рекордтық көлемі байқалды

Сәуірдің бірінші жексенбісінде маңызды кәсіби мереке — Геологтар күні атап өтіледі. Қазақстан үшін жалпы геология, атап айтқанда барлау орасан зор рөл атқарады. ҚР СЖРА ҰСБ мәліметінше, 2022 жылдың 12 айында геологиялық барлау және іздестіру жұмыстары саласындағы қызмет көлемі бір жыл бұрынғы 163,8 млрд теңгемен салыстырғанда 238,1 млрд теңгені құрады. Бұл соңғы жылдардағы рекордтық көрсеткіш және 2019–2021 жылдардағы құлдыраудан кейінгі сектордағы алғашқы елеулі өсім.

Күні кеше Президент Тоқаев өз сөзінде Қазақстан экономикасы көп жағдайда пайдалы қазбаларды өндіруге тәуелді екенін, алайда жер қойнауын пайдалану саласында жүйелі проблемалар — геологиялық барлау көлемі жеткіліксіздігі тау-кен өнеркәсібінің мүмкіндіктерін толық іске асыруға кедергі болып отырғанын атап өтті. Минералды-шикізаттық базаны толықтыру қарқыны да баяулауда, бұл игерілген жер қойнауының сарқылуы аясында көрініп отыр.

Шынында да, барлау жұмыстарына байыпты қарау ғана қазақстандық жер қойнауын игеруге мұқият, ұтымды көзқарасты қамтамасыз ете алады. Бір жағынан, көп нәрсе жасалып жатыр, соның ішінде мемлекет тарапынан. Мәселен, ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің мәліметінше, 2022 жылы 104 учаскеде жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілді. 2020 жылдан бастап сирек жер өнеркәсібін дамытудың жол картасы аясында алтын, мыс, сирек және сирек жер металдарын, оның ішінде 12 учаскеде барлау жалғасты.

Резервтік кен орындарының шекарасын анықтау жұмыстары аяқталды, нәтижесінде 661 мың шаршы км жер қойнауын пайдалануға болатын аумақтар ашылды. Мемлекеттік жер қойнауын басқару бағдарламасына енгізілген нысандардың жалпы ауданы 1570 мың шаршы км құрайды. Жер қойнауын пайдаланушылар жүргізген барлау жұмыстарының нәтижесінде қорлардың ұлғаюы: алтын — 45,7 тонна; мыс — 25 мың тонна; қорғасын — 51,2 мың тонна; мырыш — 215,8 мың тонна; мұнай — 14,9 млн тонна, газ — 6,8 млрд текше метрді құрады. 2022 жылы алғаш рет мемлекеттік балансқа 7 кен орны енгізілді.

Сонымен қатар, 2021 жылдан бастап қатты пайдалы қазбалардың кен орындарын іздеу және барлау бойынша ұсыныстары бар елдің геологиялық құрылымы туралы ауқымды ақпаратты қамтитын қатты пайдалы қазбалар атласы әзірленді. Аяқтау биыл төртінші тоқсанға жоспарланған.

Екінші жағынан, мемлекет басшысы айтқандай, салаға елеулі инвестиция құю қажет. Экология министрлігінде атап өткендей, тау-кен жұмыстарын қарқынды жүргізуге байланысты геологиялық саланың алдында тұрған негізгі міндет — қорлардың аз толтырылуы. Көмірсутектерді барлауға инвестициялардың екі есеге дерлік төмендеуі байқалады: 2019 жылғы 140,4 млрд теңгеден 2021 жылы небәрі 79,2 млрд теңгеге дейін, бұл негізінен төмен көміртекті саясатқа жаһандық көшумен байланысты.

Дегенмен, бұл жағдайды жақсы жаққа өзгерту үшін алғышарттар бар. Мысалы, «„ҚазМұнайГаз“ ҰК» АҚ (ҚМГ) өзінің геологиялық барлауды дамыту тұжырымдамасын қайта қарады. Негізгі қорытындылардың бірі ретінде бұрын игерілмеген аумақтарды анықтау және зерттеу қажеттілігі туындады, олардың перспективалары үшін жақсы алғышарттар бар, бірақ объектілердің шекарасын белгілеу және барлау бұрғылау жұмыстарын жүргізу үшін қазіргі заманғы геологиялық және геофизикалық деректер жеткіліксіз. Осындай зерттеу мақсатында «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Кодексінде жер қойнауын геологиялық зерттеу (ЖГЗ) тетігі қарастырылған.

ҚМГ жер қойнауын барлауға бастама жасайды. ЖГЗ тетігін қолданатын зерттеулер ғылыми-техникалық сипатта және болашағы бар, бірақ нашар зерттелген аумақтардың соқыр нүктелеріне бағытталған. Осы ғылыми-зерттеу мақсаттары үшін ҚР негізгі мұнай-газ бассейндерінде 5 жаңа перспективалық аймақтық аумақтар анықталды:
• Мұғалжар (Ақтөбе облысы);
• Березовский (Батыс Қазақстан облысы);
• Жарқын (Маңғыстау облысы);
• «Болашақ» (Маңғыстау облысы);
• Солтүстік Өзен (Маңғыстау облысы).

ЖГЗ жобасы ҚМГ инвестициялық жобаларының тізбесіне 29,5 млрд теңге көлеміндегі күрделі шығындармен енгізілді. «KMG Barlau» ЖШС атынан операторлық компания анықталды. Барлық 5 учаскеге ЖГЗ лицензиялары алынды және сейсмикалық мәліметтерді кейіннен өңдеу, түсіндіру және геологиялық-техникалық бағалау (жаңа мәліметтерді ескере отырып) жүргізе отырып, 2023–2025 жылдарға жоспарланған далалық сейсмикалық зерттеулерге дайындық жұмыстары басталды. Бағалау нәтижелері бойынша, 2025 жылы жер қойнауын пайдалануға келісімшарт алу бойынша шешімдер қабылданады деп күтілуде.

Бұл ретте, салаға инвестиция ағыны жағдайында көмірсутек шикізаты көрсеткіштерінің төмендеуімен қатты пайдалы қазбалар сегментінде айтарлықтай өсім байқалатынын атап өткен жөн: мысалы, 2021 жылы осы сегментте жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар мен лицензиялар бойынша барлауға жеке инвестиция 74,2 млрд теңге, 2020 жылы 46,8 млрд теңге және 2019 жылы бар болғаны 43,4 млрд теңгенгі құрады.

Бұл инвестицияның табыстылығын сектордағы бірқатар жобалар дәлелдейді. Мысалы, Хромтауда жаңа разрездер іске қосылып жатыр: ERG құрамына кіретін «ТНК „Қазхром“» АҚ филиалы Донский ТБК-да Геофизика-9 кен орны ашылды, тағы екеуі іске қосуға дайындалуда. Олардан хром рудасын өндірудің жалпы жоспарланған көлемі шамамен 600 мың тоннаны құрайды. Әзірлеу жобасы негізгі өндірістік қуаттарды қолдауға және ферроқорытпа зауыттарын шикізатпен тұрақты қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін компанияның шағын кен орындарын игеру бағдарламасының бір бөлігі.

Сонымен қатар, Еуразиялық Топтың тағы бір формациясы «ERG Exploration» ЖШС Геологтар күні негізгі материалды сипаттауға, аралауға және сақтауға арналған жаңа ERG GeoHub геологиялық кешенін іске қосты (керн материалы немесе керн — әрі қарай зерттеу үшін бұрғылау кезінде алынатын заттың үлгісі). ERG GeoHub шамамен 100 мың желілік метр кернді ұстай алады. Негізгі қойманың жалпы ауданы 1600 шаршы метрге жетеді. Жобаға салынған инвестиция көлемі 320 млн теңгені құрады.

ERG GeoHub негізгі аймағы негізгі материал орталықтандырылған түрде сақталатын және зерттеулер жүргізілетін және жүйеленетін негізгі қоймаға келеді. ҚР-дағы қоймалардың көпшілігінен айырмашылығы, ERG GeoHub сонымен қатар құжаттамалық, яғни автоматтандырылған дерекқорды, соның ішінде мультимедианы қамтиды. Жұмыс үшін нысандар мен жабдықтар халықаралық стандарттарға (CRIRSCO, JORC) және жабдық пен қауіпсіздіктің заманауи талаптарына сәйкес таңдалады. Барлаудың ауқымды бағдарламасын ескере отырып, ERG Қостанай және Ақтөбе облыстарында бірнеше негізгі қоймаларды салуда.

Негізгі материалды кесу зауыты тәулігіне 1000 желілік метрге дейін өнімділігі бар австралиялық өндіріс автоматтандырылған станокпен жабдықталған. Таңдалған үлгілер Рудный қаласында ERG Exploration компаниясымен бірлесіп ALS зертханаларының халықаралық желісі ашқан үлгілерді дайындау зертханасына жіберіледі.

Ескерту: геологиялық материалдарды сақтау және өңдеу, геологиялық ақпаратқа электронды қолжетімділік инфрақұрылымның болуы (мемлекеттік инфрақұрылым) — Қазақстан Республикасының геология саласын дамытудың 2023–2027 жылдарға арналған тұжырымдамасының нысаналы индикаторы. Екі көрсеткіш те 2025 жылға қарай 100%-ға жетуі тиіс. Қазірдің өзінде ірі тау-кен өндіруші компаниялардың осы жолмен жүріп, осы бағытты дамытуы сала үшін оң көрсеткіш.