ҚР-да әйелдер басқаратын ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін компаниялардың үлесі артты. Қазір Қазақстан агроөнеркәсіп кешеніндегі әрбір төртінші (27,5%) шаруа қожалығында, серіктестікте немесе жеке кәсіпкерлікті әйел басқарады. Ауыл шаруашылығындағы 83,8 мың әйелдер тек сиыр сауып, жылыжайда қызанақ бағып қана қоймай, салық төлеп, субсидия сұрап, асыл тұқымды мал сатып алып, жер астында дәмді ірімшік жасап, банан өсіруде.

ҚР СЖРА Ұлттық статистикалық бюросының (ҰСБ) деректеріне сүйенсек, былтыр әйелдер басқаратын жұмыс істеп тұрған ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің жалпы саны 12,2% — 74,7 мыңнан 83,8 мыңға дейін өсті, олардың негізгі бөлігі — 91,2%-ы — шаруа қожалықтары, акционерлік қоғамдар немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерден тұрады. Мұндай әйелдер кәсіпорындарының 8,8%-ы ғана жеке кәсіпкерлік нысанында.

Еліміздегі әйелдер шаруашылығындағы сөзсіз көшбасшы — Түркістан облысы. Онда әйелдер басқаратын 23,8 мың кәсіпорын мен жеке кәсіпкерлер жұмыс істейді. Жалпы, шаруашылық меңгеруші әйелдердің басым бөлігі оңтүстікте тұрып, жұмыс істейді. Олардың жалпы үлесі 68,7%. Осы оңтүстіктегі іскер әйелдердің арасында Алматы облысы Жетіген ауылының тұрғыны Ақтоты Тұрсынәлі де бар. 22 жасында шаруа қожалығын тіркеп, несие алып, бар ақшасына асыл тұқымды мал сатып алды. Бес жылдан астам уақыт бойы Ақтоты өз ісін басқарып, субсидия мен өткізу нарығының мәселелерін шешіп келеді.

Оның Түркістан облысындағы құрдасы Ирина Демидова 18 жасында омарташы боламын деп шешкен. Бірінші рет бәрі сәтті болған жоқ, бірақ бірнеше жылдан кейін қыз Польша мен Израильде оқуды аяқтады және қазір өз омартасында аналық араларды аспаптық ұрықтандырумен айналысады.

Әйелдердің ауыл шаруашылығындағы кәсіпкерлігі туралы мұндай әңгімелер еліміздің әр өңірінде бар. Мысалы, шығысқазақстандық инженер-электрик Людмила Землянойдың ісі. Осыдан 15 жылдан астам уақыт бұрын әйел күйеуімен бірге жерасты жылыжайларын салып, бау-бақша егіпті. Енді желтоқсанда оның жылыжайларында жарты келі лимон, банан, ананас, мандарин жер астында піседі. Әйел тек жемістер мен өсімдіктерді сатып қана қоймайды, сонымен қатар экскурсиялар ұйымдастырады. Мектеп оқушылары үшін мұндай саяхаттар биология сабақтарын алмастырады — өсімдіктердің 500 түрлі түрін, соның ішінде экзотикалық түрлерін тағы қайдан көруге болады?

Жалпы ауыл шаруашылығы саласында әйелдердің орташа атаулы жалақысы ерлерге қарағанда 8,2% аз. Биыл қаңтар айындағы мәлімет бойынша, ерлердікі — 204,4 мың теңге, әйелдердікі — 187,6 мың теңге.

Дегенмен, әр түрлі кәсіптер үшін жыныс бойынша табыстың қаржылық көрсеткіштерін қарастыратын болсақ, салыстыру әрқашан ерлердің пайдасына бола бермейді. Мысалы, ауылшаруашылық кәсіпорындарының басқару ұжымы арасында әйелдердің жалақысы көбірек. ҚР-ның 2024 жылғы 1 қаңтардағы СЖРА ҰСБ деректері біздің елімізде шаруа қожалығының бас директоры айына 900,1 мың теңге, ал ер директор 661,2 мың теңге алатынын көрсетеді. Әйел қаржы директорының да жалақысы ер әріптесіне қарағанда жоғары: 526 мың теңгемен салыстырғанда 657,7 мың теңге. Бұл саладағы басқа да көптеген басшылық лауазымдарға ұқсас оқиға.

Бірақ физикалық ауыр жұмыс істейтін жұмыстардағы атаулы жалақыны жынысы бойынша салыстыру кезінде жағдай басқаша. Малшы, агроном, қара жұмысшы, жылқышы және көкөніс өсірушілер ерлер болса, 8%–25% артық алады. Тек бақташы кәсібі бұл үрдіске сыймайды. Қазақстандағы бақташы әйелдер бақташы ерлерге қарағанда 20% артық жалақы алады екен.