Бұдан Қызыл кітапқа енген жануарлар қырылып, өзендер суалып, жергілікті тұрғындар зардап шегуде

Қазан айында Полиция департаментінің ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес басқармасының қызметкерлері рұқсатсыз асыл тастарды өндірумен және сатумен айналысқан Қарағанды мен Павлодар облысының төрт тұрғынын ұстады. Қарағанды маңындағы далада қылмыстық топ аметист, мүк және май агаты, көгілдір және варисцит сынды тастарды өндіру үшін карьерлер қазған.

Олардың ісі құқық қорғау органдарының назарына шілде айында түсіп, содан бері жедел қарауға алынған. Тінту кезінде полицейлер жарты тоннадан астам асыл тастарды тапты. Ұсталғандардың өздері мұндай пайдалы қазбалардың келісін 500 АҚШ долларына бағалаған.

Оларға қарсы «қылмыстық топ болып жасаған» «Жер қойнауын өз бетінше пайдалану» (ҚР ҚК-нің 334-бабы) бабы бойынша іс қозғалды, ол бойынша 5 жыл бас бостандығынан айыру түріндегі жаза қарастырылған.

Бас прокуратураның мәліметінше, 2017 жылдан бастап 2022 жылдың қыркүйегіне дейін Қазақстанда жыл сайын жер қойнауын рұқсатсыз пайдаланудың 64-ке жуық оқиғасы тіркеледі.

Қазақ жер қойнауы мемлекет меншігінде. Бұл ретте мемлекет лицензия мен шарт негізінде оларды пайдалануға құқық бере алады. Бұл құжаттарсыз пайдалы қазбаларды алу заңсыз.

Соңғы бес жыл ішінде «Жер қойнауын өз бетінше пайдалану» бабы бойынша істің басым бөлігі — 118 іс 2017 жылы тіркелген. 2018 жылы тіркелген құқық бұзушылықтар саны күрт азайып, 54-ке жеткенімен, мәселе шешімін таппай отыр.

2018 жылы «Курсивтің» мәліметінше, Қарағанды облысында заңсыз өндірудің 20 фактісі анықталған. Одан кейін облыс әкімі қызметін атқарған Ерлан Қошанов тау-кен саласына жауапты барлық басқармаларға жағдайды ерекше бақылауға алуды тапсырды.

Келесі жылы ел бойынша бұл фактілер саны 54-тен 59-ға дейін өсті. Бас прокуратураның мәліметінше, жер қойнауын заңсыз пайдаланушылар өз ісін тоқтатпастан жалғастыруда.

Осыған қарамастан, полицейлердің қылмыскерлерді табуы ұзаққа созылады. Заңсыз кеншілерге қатысты қылмыстық істер көбінесе ескіру мерзімінің өтуіне байланысты жабылады. 2018 жылдан бері жылына орта есеппен 32 іс жабылады. Оның алдыңғы жылдар туралы деректер жоқ.

Құқық бұзушыларды байытумен қатар, заңсыз пайдалы қазбалар табиғатқа елеулі зиян әкеледі, өйткені ол реттеусіз және тексерусіз жүреді. Кейбір сарапшылар кеніштердің қоршаған ортаға кері әсерінің күшеюі туралы дабыл қағуда, ал оның заңдылығы өз алдына тағы бөлек мәселе. Барлық сақтық шараларын айналып өтетін заңсыз тау-кен қазбалары қоршаған ортаның ластануына және биоалуандықтың жоғалуына, сонымен қатар жергілікті халық үшін әлеуметтік зардаптарға және инфрақұрылымның бұзылуына әкеп соғады.

Мәселен, өткен жылы депутаттық сауалда мәжілісмендер Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Балтабай ауылдық округінде жер қойнауын пайдаланушылар тұрғын үйлерден тура екі метр қашықтықта орналасқан карьерден тас пен құм өндіріп жатқанын хабарлады. Бұл заң талаптарына сай емес. Дәл осындай жағдай сол облыстың Қарасай ауданында, сондай-ақ Түркістан облысындағы Арыс, Бадам, Ақсу өзендерінің аңғарында да байқалды. Боралдай өзенінің маңында тас пен құм өндіретін карьер 16 жыл жұмыс істеді, нәтижесінде су айдау салдарынан өзендегі су деңгейі күрт төмендеп, Қызыл кітапқа енген балықтар он есе азайды. Ал Алматыдағы № 1 карьер көпқабатты тұрғын үйдің қасында орналасқандықтан, кәсіпкер еш рұқсатсыз карьер қазған. Бұл карьерлерде мелиоративтік жұмыстар жүргізілмеген. Ақмола облысында карьерде рұқсатсыз жұмыс істеудің 6 фактісі тіркеліп, 28 жер қойнауын пайдаланушының рұқсат құжаттары болмаған.

Биылғы шілде айында тағы бір оқиға шықты: Шығыс Қазақстан облысындағы заңсыз алтын өндірушілер, Антикордың мәліметінше, Құлынжон өзенінің арнасын өз бетінше өзгертіп, сол арқылы облыс экологиясына орасан зор зиян келтірген.