Бір қадам алға, екі қадам артқа: Қытайға экспорттың өсуі неге Қазақстанға қосымша табыс әкелмейді
6 декабря 2023
105
Бұл экспортта шикізаттың басым болуы мен мұнай өнімдерінің арзандауынан
Қытай Қазақстанның негізгі сыртқы сауда серіктесіне айналды. Соңғы бірнеше жылда Қытайдың Қазақстанның тауар айналымындағы үлесі алғаш рет 21,3%-ға жетті. Бұл 2017 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Биыл қаңтар–қыркүйекте елдер 21,7 млрд АҚШ долларына тауар алмасты.
Ұзақ мерзімді деректер Қытайдың Қазақстан импортындағы да, экспорттағы да үлесін біртіндеп арттырғанын көрсетеді. Егер 2017 жылы қазақстандық тауарларды шетелге сатудың жалпы көлеміндегі бұл елдің үлесі салыстырмалы түрде төмен — небәрі 12% болса, қазір ол 6 пайыздық тармаққа өсіп, 18%-ға жетті. Қытайдың ҚР импортындағы үлесі жыл санап 15,9%-дан 25,5%-ға дейін өсті.
Осы жылдар бойы Қытайдың Қазақстан нарығындағы басты бәсекелесі Ресей болды. Солтүстік көрші Қазақстанның тауар айналымында тек өз тауарларын сату арқылы үлкен үлеске ие болды. Биыл қаңтар–қыркүйекте РФ ҚР-мен тауар айналымының көлемі бойынша жеңіліп қана қоймай, ҚХР-дан әлдеқайда артта қалды. Біздің республиканың Ресеймен экспорты мен импортының жалпы көлемі 18,9 млрд АҚШ долларын құрады. Сауда-саттық серіктестерінің үштігіне мұнай сатып алушы ретінде тізімге енген Италия да (11,7 млрд АҚШ доллары) кірді.
Қытайдың Қазақстанмен саудадағы тағы бір рекорды: биыл Қытай тауарларының импорты (11,3 млрд АҚШ доллары) ақшалай есептегенде алғаш рет экспорттан (10,4 млрд АҚШ доллары) асып түсті. Енді ҚХР ең алдымен ҚР үшін жеткізуші, содан кейін ғана сатып алушы деп сеніммен айта аламыз.
Өзгеріс Қытайдың біздің елге өз тауарларын жеткізудің физикалық және құндық көлемін күрт арттыруына байланысты болды. Ақшаға келетін болсақ, қытайлық жеткізушілер былтырғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда бірден 45% өсті. Қазақстанда да сату көлемінің ұлғаюы байқалды, бірақ көрсеткіштердің айтарлықтай өсуі жеткізілімнің физикалық көлемі бойынша ғана байқалды (32,9% көбейген). Құндық мәнде экспорт әртүрлі динамика көрсетті: тек 2,5% көбейген.
Бұл сәйкессіздіктің себебін түсіну үшін Қазақстанның Қытайға экспортының құрылымын қарастырайық. Кедендік статистикаға сүйенсек, Қытай компаниялары негізінен Қазақстаннан шикізат сатып алуға мүдделі болды, олардың көпшілігі 2023 жылы арзандады. Мәселен, биыл қаңтар–қыркүйекте Қазақстан Қытайға 4,4 млн тонна мұнай сатты, бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3,1% артық. Сонымен қатар, физикалық көрсеткіштің шамалы өскеніне қарамастан, біздің еліміз мұнай өнімдерін сатудан артық емес, былтырғымен салыстырғанда 14,2% аз түсті. Осыған ұқсас жағдай басқа да тауарлар — газ, темір рудалары мен концентраттары, ферроқорытпалар бойынша қалыптасып отыр.
Жалпы, осы кезеңде Қытай үшін тауарлардың орташа есептік экспорттық бағасы радиоактивті химиялық элементтер мен изотоптар позициясын қоспағанда, кестеде көрсетілген барлық санаттар бойынша төмендеді. Бұл өнім тобын тек шикізатқа жатқызуға болмайды. Былтырдан бастап Қазақстан Қытайға жоғары қосылған құны бар тауарларды — жылу бөлуші жинақтарды жеткізе бастады. Бұл уран түйіршіктерімен толтырылған атом электр станцияларына арналған құрылымдар. Бірегей өндіріс Шығыс Қазақстанда Қазатомөнеркәсіптің еншілес кәсіпорны — Үлбі металлургиялық зауытының базасында жұмыс істейді.
Қытай өз кезегінде Қазақстанға негізінен терең өңделген өнімдерді жеткізеді. Қытай импортының құрылымында бірінші орынды киім-кешек, төсек-орын және көрпелер алады. Соңғы бір жылда Қытай бұл санаттағы жеткізуді ақшалай түрде екі есе, ал физикалық түрде 76,5% арттырды. Қытайлық автоөндірушілердің қазақстандық жеңіл автокөлік нарығын жаулап алуы статистикаға қатты әсер етті. Биыл қаңтар–қыркүйекте қазақстандықтар Қытайдан 40,1 мың автокөлік сатып алды, бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда бірден 6 есе көп. Сұраныс артқан сайын Қытайда шығарылған көліктердің орташа есептік экспорттық бағасы да өсті. Соның арқасында Қытай қазақстандық Geely, Haval, Chery және басқа да қытайлық көліктердің тұтынушыларынан 653 млн АҚШ долларын алды (бір жыл бұрын 84,2 млн АҚШ доллары болған).
Бір қызығы, Қытай Қазақстанға смартфондар, компьютерлер мен автокөліктерден бөлек, еліміз өз бетінше өндіре алатын көптеген түрлі тұрмыстық бұйымдарды сатады. Мысалы, осы жылдың үш тоқсанында қағаз жапсырмалар мен этикеткаларға 10,6 млн АҚШ доллары, балаларға арналған бояу кітаптарына 13,6 млн АҚШ доллары, орайтын қапшықтарға 36,2 млн АҚШ долларын жұмсадық. «Миллион долларлық» өнімдердің тізімі ары қарай былай жалғасады: дәретхана қағазы, картон қорап, түйме, қарындаш және т. б.
Танымал мақалалар
Барлығын көруҚазақстанның қаржы секторы ESG тәжірибелерін кеңінен қолдануда. Зерттеу
Соңғы жылдары Қазақстанда компаниялардың қызметіне ESG (экологиялық, әлеуметтік және басқару аспектілері) қағидаттары белсенді түрде енгізілуде. Бұл тұрақты дамудың өсіп келе Читать далее...
7 ноября 2024
10497
Әлемде жыл сайын 60 миллионнан астам жеңіл автокөлік шығарылады, ал көліктердің жалпы өндірісі 85 миллионнан асады
Көлік шығаратын зауыттар әр елдерде 4 миллионнан астам адамды жұмыспен қамтамасыз етіп, ІЖӨ-нің 10%-ын құрайды Толық 2022 жылдың қорытындысы бойынша, Читать далее...
17 января 2024
6815
Теміржолмен жолаушылар тасымалы да, жүк тасымалы да бір жылда 2% өсті
Бір жылдан аз уақытта сектордағы компаниялардың табысы 1,5 триллион теңге 2023 жылдың қаңтар–қарашасында теміржолмен 18,2 млн жолаушы тасымалданды, бұл былтырғыдан Читать далее...
25 декабря 2023
6731
Әлемдік туризм пандемиядан кейін қалпына келеді. Қазақстан шетелдік туристерді қалай көбірек тарта алады?
Дүниежүзілік туристік ұйым әлемдік туризм биыл пандемияға дейінгі деңгейге қайта оралады деп болжайды. Экономиканың басқа секторларына қарағанда локдаун мен геосаяси Читать далее...
15 марта 2024
6526
Қай азық-түлік қатты қымбаттады?
2023 жылғы желтоқсанның соңында ҚР-да азық-түлік бір айда 0,9%, бір жылда 8,5% қымбаттады. Өңірлер бойынша ай сайынғы динамикада азық-түлік ең Читать далее...
23 января 2024
6454
Балық шаруашылығы стартабы: ҚР-дағы мемлекеттік қолдаудың арқасында бизнестің балық өсіруге деген қызығушылығы күрт артты
Қазақстандағы аквашаруашылық қоры бірнеше жылда 3,4 есе өсті Қазақстанда балық шаруашылығында өндірістік көрсеткіштердің белсенді өсуі байқалады. ҚР СЖРА Ұлттық статистика Читать далее...
11 января 2024
6451
Кондитерлік өнімдер 12%, тоқаш және басқа да нан өнімдері 14% қымбаттады
Кей өңірлерде баға айтарлықтай өсті Қазақстандықтар үшін тәттілер өте маңызды. ҚР халқы мереке күндері сауда жасағанда немен бетпе-бет келді? 2023 Читать далее...
12 января 2024
6389
Қазақстанда бір жылда такси қызметі 9% қымбаттады
ТМД елдері арасында ҚР-да такси ең қымбат 2023 жылдың қаңтар–желтоқсанында Қазақстанда такси қызметін ұсынатын компаниялардың табысы бір жылда 17% өсіп, Читать далее...
19 января 2024
6380
Қазақстан ұнды қай елдерге көбірек экспорттайды?
Елде ұн өндірісі 1% артты 2023 жылғы қаңтар–қазанда ҚР-да дәнді дақылдардан және олардың майда тартылған қоспаларынан 2,7 млн тонна ұн Читать далее...
29 декабря 2023
6376
ҚР-дағы электр энергиясы өндірісінің 6%-ға жуығы жаңартылатын энергия көздеріне тиесілі. Бұл әлі өте аз, бірақ бұрынғыдан жақсырақ
Былтыр жыл соңында ҚР-да электр энергиясын өндіру саласындағы негізгі капиталға салынған инвестиция 451,4 млрд теңгеге жетті, бұл бір жыл бұрынғыдан Читать далее...
29 января 2024
6368
Бидай мен меслин экспорты тоннамен 21% өсті, бірақ ақшалай 3%-дан аз көбейді
2023 жылдың қаңтар–қарашасында Қазақстан 1,7 млрд АҚШ долларына 6,7 млн тонна бидай мен меслин экспорттады. Өсім физикалық түрде 20,6%, ақшалай Читать далее...
26 января 2024
6337
ҚР-да темекі сатылымы бір жылда 69% көбейді
2023 жылғы қаңтар–желтоқсанда темекі өнімдері өндірісі 2022 жылғы сәйкес кезеңдегі 287,9 млрд теңгемен салыстырғанда құндық мәнде 283 млрд теңгені құрады. Читать далее...
30 января 2024
6315
Қазы бір жылда 5%, жая 3% қымбаттады. Жылқы еті өндірісі азайды
Биыл ақпанның соңында жылқы еті бір жылда 4,3% қымбаттады. Атап айтқанда, қазы 4,8%, жая 2,5% қымбаттаған. Жылқы еті ең көп Читать далее...
12 марта 2024
6272
ҚР-да көп тұтынылатын алкоголь түрлерінің өндірісі биыл азайды
Биыл қаңтарда алкогольдің ең танымал түрлерінің өндірісі төмендеді. Мәселен, коньяк өндірісі былтырғы қаңтармен салыстырғанда 47,1%, 749,9 мың литрге дейін, сыра Читать далее...
18 марта 2024
6261
Қарауға болады, бірақ ұстауға болмайды: неге Қазақстанда шетелдік аңшылық туризмі көрсеткіші төмендеп жатыр?
Соңғы бірнеше жылда Қазақстандағы аңшылық өнеркәсібінде алғаш рет өндірістік көрсеткіштердің өсуі байқалды. 2022 жылы саладағы өнімдер мен қызметтердің нақты көлем Читать далее...
18 января 2024
6253