Былтыр ҚР-да 200-ден астам адам, биыл әлден 74 адам жұмыс орнында қайтыс болды

Қарағанды облысындағы шахталардың біріндегі тағы бір қайғылы оқиға жалпы Қазақстандағы өнеркәсіптік қауіпсіздік деңгейіне және атап айтқанда, «АрселорМиттал Теміртау» (АМТ) кәсіпорындарындағы кеншілердің қауіпті еңбек жағдайларына тағы да қоғамның назарын аударды. «Казахстанская» шахтасында конвейер лентасының өртенуі салдарынан 227 кенші қауіпті жағдайға тап болды, бесеуі қаза тапты, 11-і жарақат алды. «АрселорМиттал Теміртау» жұмысшыларының өлімі туралы жаңалықтар БАҚ-та жиі жарияланады. ҚР үкіметі таратқан ақпаратқа сәйкес, соңғы 15 жылда АМТ шахталары мен цехтарында 100-ден астам қазақстандық қаза тапқан.

Төтенше жағдай орын алған күні 17 тамызда ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың баспасөз қызметінің Telegram-арнасында «Шетелдік компанияның меншігіндегі кәсіпорындарда болып жатқан жазатайым оқиғалар оның кейіннен қазақстандық нарықта болуы үшін тиісті салдарларға әкелетін инвестициялық және басқа да міндеттемелерін өрескел бұзғанын көрсетеді» деген хабарлама пайда болды. Бұл жазба БАҚ-та танымал үнді магнаты Лакшми Митталдың (АМТ қожайыны) Қазақстаннан кетуі және ресейлік «Северсталь» компаниясының активтерін сатуы туралы бірқатар болжамдарды тудырды. Дегенмен, бұл мәселе бойынша үкімет тарапынан әлі мәлімдеме болған жоқ, болжамдар мен жорамалдар ресми расталған жоқ.

Қазақстандағы өндірістік жарақаттардың жалпы статистикасын қарастыратын болсақ, онда 2018 жылдан бергі кезеңдегі цифрларға сүйенсек, ҚР-да зардап шеккендер саны аз да болса азайды: 1,57 мыңнан 1,46 мың адамға дейін. Соңғы бірнеше жылда өндірісте жарақат алған қазақстандықтардың орташа саны жылына 1,5 мыңға жуық адамды құрады. 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында 640-тан астам адам жарақат алды.

Қайтыс болғандардың статистикасына келсек, жылдар өткен сайын жағдай жақсы жаққа өзгерген жоқ. Жыл сайын өндірістік жарақаттан қайтыс болғандар саны шамамен 200 адамды құрайды. Егер 2018 жылы ҚР Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгiнiң (ЕХӘҚМ) мәлiметтерi бойынша, республикада 220 адам жұмыс орнында қайтыс болса, 2022 жылы 203 адам қайтыс болды. Биыл қаңтар–маусым айларында 69 жұмысшының қаза болғаны туралы мәліметтер бар. 17 тамызда Шахтинскіде қайтыс болғандарды есепке алғанда, жұмыста қаза тапқандардың жалпы саны қазірдің өзінде кем дегенде 74 адамды құрайды.

Өңірлер арасында жарақат алғандар мен қаза тапқандар саны бойынша Қарағанды облысы көш басында. Соңғы бір жылда облыста оқыс оқиға салдарынан 180 адам зардап шегіп, 28 адам қаза тапты. Шығыс Қазақстан, Қостанай және Павлодар облыстары, сондай-ақ Алматы өнеркәсіптік қауіпті өңірлердің бестігіне енді.

«Казахстанская» шахтасындағы өрт пен кеншілердің қазасы өнеркәсіптік қауіпсіздіктің бұзылуына тікелей байланысты. Мұндай алдын ала қорытындыны еліміздің премьер-министрі айтты. Айтпақшы, биыл бірінші жартыжылдықта кәсіпорындардағы әрбір үшінші жазатайым оқиға (27,1%) жұмыстың қанағаттанарлықсыз ұйымдастырылуынан орын алған. Мұндай статистиканы ЕХӘҚМ Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитеті ұсынады. Себептердің ішінде бірінші орында жұмысшылардың өздерінің өрескел салғырттығы (33,3%) тұр. Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелерін бұзу 9,3% жағдайда орын алған.

Жыл сайын қазақстандық ірі кәсіпорындарды Төтенше жағдайлар министрлігі Өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің мамандары тексереді. Мәселен, былтыр 38,6 мың нысан тексерілді. Бұзушылықтар ондаған мыңды құрайды: 2022 жылы 34,6 мың, төрт жыл бұрынғы 39,1 мың болса, 2018 жылы (11,4% азайған).

Құқық бұзушылық туралы іс әкімшілік тәртіппен қаралған жағдайда компанияға айыппұл салынып, бұзушылықты жою туралы ұйғарым салынады. Комитет есептеріне сүйенсек, былтыр 1,7 мың айыппұлдың жалпы сомасы 254,6 млн теңгені құраған. Өндірістік оқиға қайғылы салдарға әкеп соқтырса, қылмыстық іс қозғалады. Мұндай жағдайларда жаза жауапты адамдардың бас бостандығын шектеу немесе айыруға дейін баруы мүмкін. «Казахстанская» кенішіндегі өрт оқиғасы бойынша ҚР Қылмыстық кодексінің 277-бабы («Тау-кен жұмыстарын немесе құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу») бойынша қылмыстық іс қозғалғаны белгілі. Осы бап бойынша жауаптылық үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруды көздейді.

Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) сарапшылары жүргізетін өндірістік жарақаттардың әлемдік рейтингінде Қазақстан орны төмен. Мысалы, 100 мың жұмысшыға шаққанда жұмыс орнындағы жарақаттар саны бойынша біздің еліміз 83 елдің ішінде 14-орында. Өндірістік жарақаттану коэффициенті бойынша ҚР-мен шамалас көршілес Қырғызстан (9-орында), Өзбекстан (11-орын), Ресей (21-орын).

Өлімге әкелетін өндірістік жарақат алу көрсеткіші бойынша Қазақстан 57-орында. Салыстыру үшін: Қазақстанда 4,3 көрсеткіш болса, рейтингтің көшбасшылары — Бельгия, Колумбия және Гвиана — 0. Өнеркәсіптік қауіпсіздіктің қатаң стандарттары қолданылатын Германия, Ұлыбритания, Швеция, Финляндия, Дания сияқты дамыған елдерде жұмыс орнындағы өлім өте сирек кездеседі: 100 мың жұмыспен қамтылғандарға 1. Нидерландыда мұндай жағдайлар өте сирек кездеседі: арақатынас 100 мың қызметкерге шаққанда 0,3.