Өзім ренжіттім — өзім кешіремін: қазақстандықтардың меморганарға шағымын неліктен жауап берушілердің өздері өңдейді?
4 декабря 2023
39
Әкімшілік әділдік енгізілгеннен кейін мәселе айқынырақ көрінді
Қазақстанда азаматтардың, заңды тұлғалардың және мемлекеттік органдардың арасындағы дауларды шешуге бағытталған әкімшілік әділдік басталғанына бір жарым жылға жуық уақыт өтті. Әкімшілік соттар жұмысының алғашқы нәтижелері елдегі әлеуметтік шиеленістің өсуіне әсер ететін ірі бюрократиялық проблеманы анықтады. Әңгіме көптеген жоғары тұрған мемлекеттік органдар үшін әдеттегідей азаматтың шағымын өзі шағымданып отырған органға қайта бағыттау тәжірибесі туралы болып отыр. Осылайша, мемлекеттік органның бақылау функциясының «жағдайдан жоғары» болуы тиіс принципінің өзі жоғалып, сыбайлас жемқорлық тәуекелі пайда болады. Бұл туралы заңгерлер айтады.
«Заңға сәйкес, шағым түскен кезде жоғары тұрған мемлекеттік орган оны қабылдап, тіркеп, қарауға міндетті. Іс жүзінде біз мүлде басқа жағдайды көріп отырмыз. Тіркелгеннен кейін шағым өзіне қатысты берілген органға қарауға жіберіледі. Өтініш беруші көбінесе дәлелді шағымына ресми жауап алады. Міне, осылайша жоғары тұрған мемлекеттік органдар арыз берушіні сот алаңына итермелейді және сол арқылы жеке тұлғаның немесе кәсіпкердің дауды сотқа дейін шешу құқығына іс жүзінде тыйым салады. Мен бұл тәжірибені түзетуді қажет ететін жүйелі сәтсіздік деп санаймын, әйтпесе ол ерте ме, кеш пе әлеуметтік жарылысқа айналуы мүмкін. Өйткені, әділдікке қол жеткізе алмаған адамдардың бойында қалатын басты сезім — күйіне түңілу», — деді Алматы қалалық адвокаттар алқасының мүшесі Қанатбай Қашкенов БАҚ өкілдеріне берген сұхбатында.
Бұл мәселе азаматтар мен кәсiпкерлердiң кәдiмгi хат алмасуда өз үнiн естiмеген мемлекеттiк мекеменi сотқа беру мүмкiндiгiнiң пайда болуымен нақты байқалды. Заңгердің айтуынша, даудың шешілмеуі мен әкімшілік соттардағы талап-арыздардың көп болуының басты себебі — шенеуніктің ресми жауабымен тұлғаның келіспеушілігі. Мәселен, 2022 жылға жетпейтін уақыт ішінде ҚР Жоғарғы сотының (ЖС) Әкімшілік істер жөніндегі алқасының төрағасы Аслан Түкиевтің мәліметінше, әкімшілік соттар 27,6 мың істі қараған. Оның ішінде 4 мыңнан астам іс әкімдер мен әкімдіктерге қатысты талап арыздар бойынша, 6 мың іс тұрғын үй және салық даулары, мемлекеттік сатып алулардағы заң бұзушылықтар бойынша өндіріске қатысты.
Жоғарғы сот осындай дауларды кассациялық тәртіпте қарау тәжірибесінің нақты істерін жариялайтын арнайы шолуларды тұрақты түрде шығарады. Мысалы, 2022 жинағы мемлекеттік сатып алулар саласындағы жеткілікті кең тараған оқиғаны сипаттайды. Қостанай облысындағы балабақшаға бояу жеткізушінің оқиғасы объективті себеп болған жағдайда мемлекеттік сатып алу туралы шартқа уақтылы қол қоймағаны үшін мемлекеттік органдар заңды тұлғаны неге адал емес қатысушылар қатарына қоса алмайтынын көрсетеді. Анықталғандай, егер кәсіпкер келісім-шарт жасамауға (іскерлік іссапар, еңбекке жарамсыздық парағы) елеулі себебі бар екенін дәлелдесе, кәсіпорынды мемлекеттік сатып алуға қатысушылардың қара тізіміне енгізу дұрыс емес болып шықты. Мәселен, бұл жағдайда 100 мың теңгеге келісімшартқа қол қоймағаны үшін серіктестік иесі мемлекеттік сатып алуларға қатысуды жалғастыру мүмкіндігінен айырылды. Бұл пропорционалды емес жаза. Уақытында келісімшартқа қол қоя алмаған кәсіпкер сотқа дейін де анықтамаларымен шенеуніктерге барып, ресми жауап алып, шешімді қайта қараудан бас тартуы мүмкін. Сондықтан оның дұрыстығын дәлелдеу үшін Жоғарғы сотқа дейін жетуі принципті мәселеге айналды. Мемлекеттік сатып алулардағы жұмысын заңды түрде жалғастыру үшін ол заңгерлер мен Астанаға сапарларға ақша жұмсауға мәжбүр болды.
ҚР Жоғарғы сотының әкімшілік істер жөніндегі алқасының мәліметінше, былтыр мемлекеттік органдар мемлекеттік сатып алулар бойынша 49% іс бойынша талап-арыздарынан айырылған. Мемлекеттік қызмет көрсетуге қатысты дауларда шенеуніктер әкімшілік істердің 51%-да қателескен. Салық және жер дауларында жеке тұлғалар мен кәсіпкерлер 62% және 69%, ал тұрғын үй даулары бойынша 78% дұрыс болған. ҚР Әкімшілік процестік кодексі (ӘПК) енгізілгеннен кейін, Аслан Түкиевтің айтуынша, мемлекеттік органдар әкімшілік істерді орта есеппен 61% жағдайда жоғалтады. ӘПК енгізілгенге дейін бұл көрсеткіш 15%-ды құраған.
ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің (БП ҚС АЕК) есептерінен алынған мәліметтер түсінікті: шағымдарды сот арқылы қарау айсбергтің бір ұшы ғана. Ресми жауап алғаннан кейін өтініш білдіргендердің бәрі сотқа бара бермейді. Биыл он айда мемлекеттік органдарға 2,6 млн шағым тіркелген. Бесінші бөлігі — 19,8% немесе 518,6 мың өтініш, сауал, шағым, хабарлама — басқа органдарға жіберілген.
1,8 млн-ға жуық өтініш қаралып, істердің жартысына жуығында қолайлы әкімшілік акт қабылданған. Бұл мәселе арыз берушінің пайдасына шешілгенін білдіреді. Осы кезеңде ауыртпалық әкелетін әкімшілік актіні қабылдаудың 103,9 мың дерегі тіркелсе, оның 31,9 мыңы шағымданған.
ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаев таяуда құқық қорғаушылармен кездесуінде қазақстандықтардың шенеуніктердің пікірлеріне қанағаттанбау мәселесі туралы айтты. «Бұл үлкен мәселе. Халық уәкілетті органдардан әділдік таба алмай, Президент Әкімшілігіне жүгінуге мәжбүр. Шағымдар легі үнемі артып келеді», — деді Мемлекет басшысы.
Бұл ең алдымен құқық қорғау органдарына, соттар мен прокуратураға қатысты болды. ҚР БП ҚС АЕК статистикалық мәліметінше, Ішкі істер министрлігі азаматтардың өтініштерінің саны бойынша республикада бірінші орында тұр. Биыл қаңтар–қазанда оларға 348,7 мың шағым, арыз, сауал, өтініш, хабарлама жолданды, бұл орталық және жергілікті атқарушы органдарға түскен өтініштердің жалпы санының 13,3%-ын құрады. Finprom.kz бірінші жартыжылдықта «Ашық диалог» порталы арқылы түскен сұраулар саны бойынша антирейтингте Ішкі істер министрлігі де тізімнің басында тұрғанын жазды. Тәртіп сақшыларымен сөйлескеннен кейін кері байланыс берген шағымданушылардың үштен бірі алған жауапқа көңілі толмады.
Екінші орында биыл Қаржы министрлігі екінші орынды иеленді. Он айда жеке тұлғалар мен кәсіпкерлер 273,2 мың өтініш жолдаған. Одан азаматтардан 197,4 мың шағым түскен Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі.
Танымал мақалалар
Барлығын көруТеміржолмен жолаушылар тасымалы да, жүк тасымалы да бір жылда 2% өсті
Бір жылдан аз уақытта сектордағы компаниялардың табысы 1,5 триллион теңге 2023 жылдың қаңтар–қарашасында теміржолмен 18,2 млн жолаушы тасымалданды, бұл былтырғыдан Читать далее...
25 декабря 2023
6627
Әлемде жыл сайын 60 миллионнан астам жеңіл автокөлік шығарылады, ал көліктердің жалпы өндірісі 85 миллионнан асады
Көлік шығаратын зауыттар әр елдерде 4 миллионнан астам адамды жұмыспен қамтамасыз етіп, ІЖӨ-нің 10%-ын құрайды Толық 2022 жылдың қорытындысы бойынша, Читать далее...
17 января 2024
6441
Қай азық-түлік қатты қымбаттады?
2023 жылғы желтоқсанның соңында ҚР-да азық-түлік бір айда 0,9%, бір жылда 8,5% қымбаттады. Өңірлер бойынша ай сайынғы динамикада азық-түлік ең Читать далее...
23 января 2024
6397
Әлемдік туризм пандемиядан кейін қалпына келеді. Қазақстан шетелдік туристерді қалай көбірек тарта алады?
Дүниежүзілік туристік ұйым әлемдік туризм биыл пандемияға дейінгі деңгейге қайта оралады деп болжайды. Экономиканың басқа секторларына қарағанда локдаун мен геосаяси Читать далее...
15 марта 2024
6376
Балық шаруашылығы стартабы: ҚР-дағы мемлекеттік қолдаудың арқасында бизнестің балық өсіруге деген қызығушылығы күрт артты
Қазақстандағы аквашаруашылық қоры бірнеше жылда 3,4 есе өсті Қазақстанда балық шаруашылығында өндірістік көрсеткіштердің белсенді өсуі байқалады. ҚР СЖРА Ұлттық статистика Читать далее...
11 января 2024
6352
Қазақстанда бір жылда такси қызметі 9% қымбаттады
ТМД елдері арасында ҚР-да такси ең қымбат 2023 жылдың қаңтар–желтоқсанында Қазақстанда такси қызметін ұсынатын компаниялардың табысы бір жылда 17% өсіп, Читать далее...
19 января 2024
6311
Бидай мен меслин экспорты тоннамен 21% өсті, бірақ ақшалай 3%-дан аз көбейді
2023 жылдың қаңтар–қарашасында Қазақстан 1,7 млрд АҚШ долларына 6,7 млн тонна бидай мен меслин экспорттады. Өсім физикалық түрде 20,6%, ақшалай Читать далее...
26 января 2024
6307
Қазақстан ұнды қай елдерге көбірек экспорттайды?
Елде ұн өндірісі 1% артты 2023 жылғы қаңтар–қазанда ҚР-да дәнді дақылдардан және олардың майда тартылған қоспаларынан 2,7 млн тонна ұн Читать далее...
29 декабря 2023
6287
Кондитерлік өнімдер 12%, тоқаш және басқа да нан өнімдері 14% қымбаттады
Кей өңірлерде баға айтарлықтай өсті Қазақстандықтар үшін тәттілер өте маңызды. ҚР халқы мереке күндері сауда жасағанда немен бетпе-бет келді? 2023 Читать далее...
12 января 2024
6285
ҚР-дағы электр энергиясы өндірісінің 6%-ға жуығы жаңартылатын энергия көздеріне тиесілі. Бұл әлі өте аз, бірақ бұрынғыдан жақсырақ
Былтыр жыл соңында ҚР-да электр энергиясын өндіру саласындағы негізгі капиталға салынған инвестиция 451,4 млрд теңгеге жетті, бұл бір жыл бұрынғыдан Читать далее...
29 января 2024
6275
ҚР-да темекі сатылымы бір жылда 69% көбейді
2023 жылғы қаңтар–желтоқсанда темекі өнімдері өндірісі 2022 жылғы сәйкес кезеңдегі 287,9 млрд теңгемен салыстырғанда құндық мәнде 283 млрд теңгені құрады. Читать далее...
30 января 2024
6246
Қазы бір жылда 5%, жая 3% қымбаттады. Жылқы еті өндірісі азайды
Биыл ақпанның соңында жылқы еті бір жылда 4,3% қымбаттады. Атап айтқанда, қазы 4,8%, жая 2,5% қымбаттаған. Жылқы еті ең көп Читать далее...
12 марта 2024
6241
Қарауға болады, бірақ ұстауға болмайды: неге Қазақстанда шетелдік аңшылық туризмі көрсеткіші төмендеп жатыр?
Соңғы бірнеше жылда Қазақстандағы аңшылық өнеркәсібінде алғаш рет өндірістік көрсеткіштердің өсуі байқалды. 2022 жылы саладағы өнімдер мен қызметтердің нақты көлем Читать далее...
18 января 2024
6238
Ақпан айының соңына қарай Қазақстан дамудың жаңа моделіне техникалық түрде көшеді
Әлихан Смайылов үкіметі «Ескі Қазақстанның» төтенше жағдайлар қызметі миссиясын орындады, Олжас Бектенов үкіметі «Жаңа Қазақстанның» даму циклін іске қоспақ. Бұрынғы Читать далее...
13 февраля 2024
6225
ҚР-да көп тұтынылатын алкоголь түрлерінің өндірісі биыл азайды
Биыл қаңтарда алкогольдің ең танымал түрлерінің өндірісі төмендеді. Мәселен, коньяк өндірісі былтырғы қаңтармен салыстырғанда 47,1%, 749,9 мың литрге дейін, сыра Читать далее...
18 марта 2024
6213