Инновациялық экожүйелердің тиімділігі рейтингінде еліміз 132-ден 83-орынға ғана ие болды

2022 жылға арналған Жаһандық инновация индексінде (ЖИИ) Қазақстан 132 экономиканың ішінде 79-орыннан төмендеп, Өзбекстан мен Албания арасындағы 83-орынға ие болды.

Инновациялық даму жөніндегі жаһандық зерттеуді жыл сайын Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымы мен INSEAD халықаралық бизнес мектебі ұсынады. ЖИИ ұлттық инновациялық экожүйелердің сапасын бағалайды.

Стратегиялық жоспарлау аясында Қазақстан экспортқа бағытталған өнімдерге инвестиция тарту үшін Орталық Азиядағы инновациялық даму орталығына айналуды мәлімдейді. Аймақтағы негізгі бәсекелес Өзбекстан, мұнда инновациялық белсенділіктің артуы байқалады.

Өзбекстан бір жыл ішінде 86-орыннан 82-орынға көтерілді және халықаралық сарапшылардың бағалауы бойынша Үндістан мен Иранмен бірге Орталық және Оңтүстік Азиядағы инновацияларды дамыту бойынша үздік үштікке енді. Сондай-ақ, Өзбекстандағы инновациялық экожүйенің даму қарқыны күтілгеннен жоғары, ал Қазақстанда, керісінше, болжанғаннан төмен болып шыққан.

Инновациялар индексі жеті аналитикалық блокты қамтиды. Мекемелер, адами капитал, инфрақұрылым, нарық пен бизнестің дамуы, технология мен шығармашылық қызметтегі нәтижелер бағаланады. Қазақстанның ең күшті елдік ұстанымдары институттар мен инфрақұрылым сияқты блоктарда байқалады: тиісінше 52 және 58-орындар. Инновациялық дамудың ұлттық экожүйесінің әлсіз буындары шығармашылық және ғылыми қызмет нәтижелері: сәйкесінше 118 және 81-орындар. Нарықтың дамуы да нашар: бар болғаны 90-орын.

Жаһандық инновациялар индексі қазақстандық мемлекеттік басқару жүйесінің дәстүрлі мәселесін көрсетеді: формада бәрі жақсы, бірақ мазмұнында мәселе бар. Қазақстандық экожүйеде инновациялық мазмұнның анық жетіспейтіні және инновациялық инфрақұрылым институттары арасындағы өзара әрекеттестік деңгейінің төмендігі анық.

Форма бойынша Қазақстанда инновацияларды өсіру және енгізу үшін жеткілікті дамыған инфрақұрылым бар. Бұл экожүйеге Astana Hub халықаралық IT-стартаптар технопаркі, «Инновациялық технологиялар паркі» автономды кластерлік қоры, «QazTechVentures» АҚ, «Qazinnovations» АҚ кіреді. Дүниежүзілік банктің «Өнімді инновацияларды ынталандыру» жобасы жүзеге асырылуда. Назарбаев Университетінің NURIS инновациялық кластері, АХҚО жанындағы Fintechhub, «Жасыл» технологиялар мен инвестициялық жобалардың халықаралық орталығы, 2021 жылы ашылған Төртінші өнеркәсіптік революция орталығы жұмыс істейді. Бір жүйеге «Бәйтерек» қорының бірқатар институттарын, ӘКК, АЭА, индустриялық аймақтар, әкімдіктер жанындағы даму орталықтарын жатқызуға болады.

Мазмұны жағынан Қазақстан бюджеттік қаражатты инновациялық фабрикаларға емес, «инновациялық даму» мәселелерімен айналысатын бюрократияны кеңейтуде. Бұл дерт 2000-шы жылдардың ортасында ұлттық инновациялық жүйе құрылып жатқан кезде байқалды. Ұлттық инновациялық қор деп аталатын серпінді технологияларды енгізуге арналған қаражаттың тұтас қоры болды, инновациялық стартаптарды қаржыландыру үшін венчурлық қорлар желісі болды. 20 жылға жуық уақыттан кейін ауру созылмалы болып кетті.

Қазақстанда 1 млн тұрғынға 690 ҒЗТКЖ маманы ғана келеді. Мәселен, Ресейде 2,7 мың, Түркияда 1,8 мың осындай маман бар.Жаһандық инновациялар индексінің рейтингінде бұл екі ел сәйкесінше 47 және 37-орындарда.

Ресей мен Түркияда ҒЗТКЖ шығындарының ЖІӨ-ге қатынасы 1,1%-дан астам, Қазақстанда — 0,12% ғана.

Екі көрсеткіш те экономиканың тұрақтылығы үшін тікелей бағалау мәніне ие. Олар Тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізу үшін БҰҰ-ның халықаралық платформасының «Индустрияландыру, инновациялар және инфрақұрылым» 9-мақсаты «Өнеркәсіптің технологиялық әлеуетін арттыру» 5-мақсатына қатысты.