Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» атты Қазақстан халқына Жолдауында инфрақұрылымға, энергетикаға және республиканың цифрландыру мәселесіне ерекше назар аударылды. Энергетикалық және коммуналдық секторларды жаңғырту (ЭКСЖ) жөнінде Ұлттық жоба бекітілді. Қазір бұл ахуалды өзгертіп, инфрақұрылымның тозу деңгейін төмендету үшін, сондай-ақ энергетика және ТҮКШ инфрақұрылымын басқарудың жаңа моделін қалыптастыру үшін тиісті шаралар қабылданып жатыр. Мұндай үлгі бойынша тарифтер өскен сайын халыққа сенімді әрі сапалы қызмет көрсетілуі тиіс.

Қазақстан әлемдік деңгейдегі ғылыми-технологиялық инфрақұрылымға ие және өзінің жасанды интеллект модельдерін, сондай-ақ ауқымды деректер базаларын дамытуға жеткілікті әлеуеті бар, бұл мүмкіндіктер тың ғылыми серпілістерге жол ашып, болашақта цифрлық технологияларды экспорттауға негіз болады.

Айта кетерлігі, еліміздегі ең қуатты суперкомпьютер мемлекеттік секторда жұмыс істейді, ал бұл сектор көбіне ҚР-ның цифрлық дамуының негізгі қозғаушы күші болып табылады. Жалпы алғанда, Қазақстан бүгінде бір-бірімен біріктірілген, ауқымды ақпараттық массивтерді өңдей алатын көлемді деректер базаларын құру үстінде. Бұған дәлел — бірнеше жылдан бері сәтті жұмыс істеп келе жатқан және үнемі дамып отырған жүйелер. Олардың кейбірі туралы біз бұрын да жазғанбыз, мысалы, тарифтік және бағалық реттеу үдерістерін автоматтандыру мақсатында құрылған «Монополист» базасы.

Тұрғын үй-коммуналдық және инфрақұрылымдық салаларда ауқымды деректер базалары мен цифрлық платформалардың пайда болуы мен дамуы, сондай-ақ олардың өзара біріктірілуі Энергетикалық және коммуналдық секторларды жаңғырту жөніндегі Ұлттық жобада, басқа шаралармен бірге, негізгі бағыттардың бірі ретінде белгіленген.

Міне, тамаша мысал: 2025 жылғы қарашадан бастап жобаны жүзеге асыру аясында электрондық платформа іске қосылды. Платформа оның әкімшісі ретінде тағайындалған «Самұрық-Қазына Контракт» ЖШС-ның электрондық сатып алу жүйесі базасында құрылған. Барлық табиғи монополиялар субъектілері жаңғыртуға өтінімдерді онлайн бере алады, ал өтінімдер ережелерде белгіленген мерзімде толықтай цифрлық форматта қаралады.

Платформаны іске қосу үшін нормативтік база жасалды: ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің 2025 жылғы 15 қыркүйектегі № 366 бұйрығымен платформаның жұмыс істеу қағидалары бекітіліп, жауапты органдар мен регламенттер айқындалды. Барлық нұсқаулықтар ЭКСЖ сайтында жарияланған.

Платформа жаңғырту жобаларының өтінім беруден бастап нысандарды пайдалануға беруге дейінгі толық циклін қамтиды. Ол жобаларды жоспарлау, іріктеу, келісу және бақылау, қаржыландыру тетіктерін айқындау, пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, мердігерлерді таңдау және EPC-келісімшарттар жасау, қазақстандық өндірушілерден оффтейк-механизмдер арқылы жабдық сатып алу, сондай-ақ есептілік пен талдауды қалыптастыру үдерістерін автоматтандырады.

Жүйе ашықтық пен бақылауды қамтамасыз етеді: әр өтінімге бірегей ID беріледі, барлық әрекеттер ЭЦҚ арқылы расталады, құжаттар электрондық түрде сақталады. Платформа мемлекеттік реестрмен және салалық деректер базасымен біріктірілген, бұл тексерістерді жеделдетіп, кідіріс тәуекелдерін азайтады. Жүйеге министрліктер, әкімдіктер және өтінім берушілер жеке кабинеті арқылы қол жеткізе алады.

Сонымен бірге ашық аналитикалық портал мен байланыс орталығы да әзірленіп жатыр. Онлайн-карта мен интерактивті панельдер арқылы барлық нысандардың мәртебесін нақты уақыт режимінде — келісу кезеңінен құрылыс аяқталғанға дейін бақылауға болады.

ЭКСЖ энергетика мен ТҮКШ-ның негізгі инфрақұрылымын жаңартумен қатар озық цифрлық шешімдерді енгізуді көздейді. «Самұрық-Қазына Контракт» ЖШС қолдауымен электрондық платформаның іске қосылуы және жақын арада цифрлық теңгенің қосылуы жобаны жүзеге асыру барысында ашықтық пен бақылауды бұрынғыдан әлдеқайда жоғары деңгейге көтереді.

Жалпы, Энергетикалық және коммуналдық секторларды жаңғырту жөніндегі Ұлттық жоба, аталғандардан бөлек, цифрландыру саласында мына шараларды қамтиды:

• су, жылу және электр энергиясын есепке алу бойынша бірыңғай біріктірілген ақпараттық жүйенің архитектурасын құру және барлық үдерістерді цифрландыру;

• мемлекеттік қала құрылысы кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесімен (МҚҚК ААЖ) бірігу (инженерлік желілер бойынша);

• энергия тұтыну деңгейін талдау үшін «Мемлекеттік энергетикалық реестр» автоматтандырылған ақпараттық жүйесімен бірігу;

• EnergyTech жүйесімен бірігу (отын-энергетикалық кешендерді басқарудың бірыңғай мемлекеттік жүйесі);

• автоматтандырылған жүйелер деректеріне негізделген WaterTech қашықтан бақылау жүйесін нақты уақыт режимінде енгізу.

Нәтижесінде Smart Turmys бірыңғай платформасы құрылады, ол деректерді орталықтандырылған түрде жинау, есепке алу, автоматтандыру, цифрландыру және талдауды қамтамасыз етеді, сондай-ақ сектордың барлық деректерін платформалық түрде біріктіруді көздейді.

Сондай-ақ әртүрлі кезеңдерде жасанды интеллект элементтері қосылады, бұл тақырыпты президентіміз Тоқаев өзінің Қазақстан халқына жолдауында ерекше атап өтті. Тағы бір айта кетерлігі, Қазақстанда Орталық Азиядағы Жасанды интеллект туралы алғашқы заң қабылданды.