Қазақстанда «жасыл» қаржыландыру үшін қажетті құқықтық орта қалыптасты — енді қаржының өзін қолжетімді ету керек

ESG күн тәртібі — Environmental, Social, and Corporate Governance — Қазақстанда барған сайын маңызды бола түсуде. Тұрақты даму қағидаттарын кеңінен енгізу қажеттігі барлық деңгейде талқылануда. Биылғы қарашада Қазақстан қаржыгерлерінің Х Конгресі аясында KASE Қазақстан қор биржасының жетекшілігімен ҚР-да «ESG — қаржы нарығын дамытудың жаңа парадигмасы» атты халықаралық конференция өтті.

2022 жылы Қазақстанда «жасыл» қаржыландыру үшін барлық қажетті құқықтық орта қалыптасты, ал ҚР-ның тұрақты дамуға көшуі уақыт талабы. Дегенмен, ESG «сәнді тренд» емес, ұзақ мерзімді жоспарлар мен елеулі инвестицияларды қажет ететін дамудың стратегиялық бағыты екенін түсіну маңызды. Тиісінше, тұрақты даму қағидаттарын мүмкіндігінше ірі компаниялар мен сала жетекшілерінің осыны ұстануы маңызды. Конференцияда, атап айтқанда, өте жағымды сәт атап өтілді: Қазақстан Республикасында ESG ілгерілетудегі ең белсенділердің бірі ТКМ компаниялары.

Тау-кен металлургия кешені кәсіпорындарының қызметінің ерекшеліктері экологиялық қауіптер тұрғысынан да, әлеуметтік мәселелерге қатысты да жоғары ESG тәуекелдерін қамтамасыз етеді. Біз қазірдің өзінде ТМК-ның экономика мен өмірдің барлық салаларындағы орасан зор рөлі туралы жазған болатынбыз. Еске салайық: ТМК елдің ЖІӨ-нің 10%-дан астамын және ҚР өнеркәсібінің жалпы қосылған құнының үштен бір бөлігін қамтамасыз етеді. ҚР өнеркәсіп саласының он қызметкерінің үшеуі ТМК кәсіпорындарында жұмыс істейді. Сектор компанияларының ESG қағидаттарына адалдығы ҚР әл-ауқатында шешуші рөл атқарады.

ТМК-де ESG қағидаттарын ілгерілететін негізгі компаниялардың бірі ERG, Еуразиялық топ. Топтың қолданыстағы ESG тәжірибесін қолдау үшін 2021 жылы ESG комитеті құрылды, ол тұрақтылық қағидаттарын топтың жалпы стратегиясына және шешім қабылдау процестеріне енгізуге жауапты. Комитет басшылығымен декарбонизация бойынша ERG талдау орталығы құрылып, 2030 жылға дейінгі ESG стратегиялық мақсаттарын әзірлеу жалғасты. Мақсаттарға ауаға парниктік газдар мен басқа да ластаушы заттардың шығарындыларын азайту, қызметкерлермен жұмыс істеу, жергілікті қауымдастықтармен өзара әрекеттесу және іскерлік этика сияқты салалар кіреді.

Стратегияда 2030 жылға дейін жалпы инвестиция көлемі 900 млрд теңге болатын бірқатар жобалар қарастырылған. Нәтижесінде СО2 шығарындылары 2 млн тоннаға азаюы керек. Жалпы, 2030 жылға қарай қатты бөлшектердің шығарындылары 56%, төгінділер 30%, су тұтыну 33% азаяды.

ERG «жасыл» қаржыландыруды тарту мүмкіндіктерін қарастыруда. 2022 жылдың басында ҚР жасыл жобаларының таксономиясын ескере отырып және Халықаралық капитал нарықтары қауымдастығының жасыл облигациялары қағидаттарына және несиені жасыл несиелеу қағидаттарына сәйкес жасыл қаржыландыру саясаты шығарылды, ал «балама пікір» ретінде сыртқы бағалау алынды.

Қазақстан биржасы KASE 8 жылдан астам уақыт бойы БҰҰ-ның «Тұрақты биржалар» бастамасына қосылған дүние жүзіндегі бірнеше ондаған биржалардың бірі бола отырып, қазақстандық биржа нарығында ESG күн тәртібін дәйекті түрде алға жылжытуда.

KASE ESG қағидаттарын насихаттап қана қоймай, тұрақты даму туралы ақпаратты ашуға және оқытуға ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар ҚР-да ESG қаржыландыруды — «тұрақты», яғни «жасыл» жобаларды қаржыландыру үшін ESG қағидаттарына сәйкес келетін әлеуметтік және басқа жобаларға бағалы қағаздарды шығару мен орналастыруды белсенді түрде дамытуда.

Бүгінгі таңда KASE-де халықаралық қаржылық қолдау институттарының да (АДБ, ЕАДБ), сондай-ақ жергілікті институттардың және ұлттық компаниялардың («Бәйтерек» ҰБХ еншілес компаниясы ҚДБ және «Даму» ұйымдары, сондай-ақ «Самұрық-Қазына» АҚ еншілес ұйымы — KEGOK АҚ, ұлттық операторы) ESG-облигациялары орналастырылған.

Айтпақшы, «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының еншілес компаниялары ұзақ мерзімді ESG қағидаттарына бағдарланған, бұл да қордың ұзақ мерзімді стратегиясының бір бөлігі. Осылайша, «ҚазМұнайГаз» АҚ еншілес ұйымы 2020 жылы Sustainalytics халықаралық агенттігінің тұрақты даму рейтингін алды. Биылдың өзінде қараша айында қордың тағы бір «қызы» «Қазақстан темір жолы» АҚ рейтинг тағайындағанын жариялады.

Дегенмен, ірі бизнес пен компаниялардың квазимемлекеттік сектордағы қадамдарына қарамастан, жалпы қазақстандық экономиканың нақты ESG бағдарланған дамуы, әрине, әлі де алыс. Гранттық және бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру аясында «жасыл экономика» бойынша ғылыми және ғылыми-техникалық жобаларды қаржыландыруға бөлінген қаражат көлемі «коронадағдарысқа дейінгі» жылдардың өзінде шамамен 1,4–1,6 млрд теңге, ал 2021 жылы барлығы 204 млн теңге болды, бұл «жасыл» құрылыста орындалған жұмыстардың үлесі ҚР-дағы барлық құрылыс жұмыстарының шамамен 0,3%-ын ғана құрайды. Толық ақпаратты инфографикадан қараңыз.

Өкінішке қарай, шындық осындай. ESG жобалары ұзақ мерзімді және өте көп капиталды қажет ететін жобалар. Мысалы, KASE немесе АХҚО сияқты институттар өз құралдарының шеңберінде «жасыл» қаржыландыруға қол жеткізуді жеңілдетуге күш салғанымен (комиссияларды қысқарту немесе жою, кеңес беруге көмектесу және т. б.), «жасыл» жобалар мен ESG бастамалары бойынша арзанырақ және ұзақ мерзімді ресурстар ҚР-да әлі жоқ.