Дегенмен, әлі де ҚР-да жойылудың алдында тұрған түрлері азаяр емес

Қазақстанда ақбөкен популяциясының санын реттеу мәселелерін ғылыми тұрғыдан қарастыра бастайтын болды. Биылғы жылдың 26 қаңтарында Экология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің ашық НҚА-да 2023 жылға арналған жануарларды, соның ішінде төлдерін жартылай еркін жағдайда асырау мен зерттеу мақсатында алу лимиттері туралы бұйрық жобасын жариялағанын хабарлады.

Ақбөкендер популяциясын реттеу керектігі бұрыннан айтылып келеді. Былтыр Экология министрлігі 1,3 млн бастан асып кеткен бөкендерді ату немесе алу керек деген «тиімді» шарасы ұсынылған еді. Алайда, қоғамның қарсылығы мен президенттің сыны шенеуніктерді бұл шешімнен бас тартуға мәжбүрледі.

Біз бұған дейін ақбөкендер туралы нақты ештеңе анық еместігі туралы, оның ішінде тіпті санының нақты қанша екені белгісіз екенін жазған едік және бұл мәселеде дұрыс зерттеу керектігін де айтқан болатынбыз. Бүл туралы экологтар да дабыл қаққанымен, министрлікте оған қаражаттың қарастырылмағаны мәлімденді. Бірақ биыл зерттеу жұмыстары жасалатын секілді. Былтыр жаздың өзінде бұл мәселенің бір жылда шешіле қоймайтыны айтылған еді.

Әзірше «ғылыми негіздемелерге сай, 2024 жылға дейін республика аумағында ақбөкендерді, олардың бөліктерін және деривативтерін пайдалануға» мораторий ұзартылды. Шын мәнінде, ғылыми негіздеменің жоқтығынан мораторий ұзартылып отыр деген әділірек болар еді.

Жалпы, мемлекет басшысының тікелей сыны мен қазақстандықтардың наразылығын бұрын, эндемикалық және жалпы жойылып бара жатқан түрлеріне байыпты зерттеулер жүргізуге әлі де қаржы бөлінсе жақсы болар еді. Мысалы, ақбөкендерді былай қойғанда, басқа түрлерінің де жағдайы мәз емес екені анық. Мысалы, арқар саны бір жылда бар болғаны 1,1% ғана өсіп, небәрі 18,7 мың басқа жетті, қарақұйрық 2,1% көбейіп, 14,9 мың басқа жетсе, құлан саны мүлде өзгерген жоқ, 4,3 мың бас деңгейінде қалды.

Қазақстанда жануарларды қорғау олардың санының көбеюіне әсер ете бермейтінін, тіпті Қызыл кітапқа енгізген жағдайда да ештеңені өзгере қоймайтынын былтыр жазғанбыз. ҚР СЖРА соңғы мәліметтері тағы да қуаттайды: ҚР-да әлі он жыл бұрынғыдай сүтқоректілердің 40 түрі қорғалған. Жойылып кету қаупі төнген түрлер де азайған жоқ, олардың саны да бұрынғыдай 31. Он жыл бұрынғыдай олардың 5 түрі ауыр жағдайда, яғни табиғатта жойылып кету қаупі өте жоғары. Тағы 22 түрі қауіпті жағдайда, яғни әзірге бәрі анау айтқандай қиын емес, бірақ жақын арада жойылып кету қаупі туындауы мүмкін.

Экология министрлігі республиканың биоалуантүрлілігін сақтау үшін қандай жұмыстар атқарылып жатқаны, бұған қандай қаражат жұмсалып жатқаны және қандай нәтижелерге қол жеткізілгені (бар болса, әрине, бар) туралы халыққа түсінікті егжей-тегжейлі есептерді ұдайы беріп тұрғаны жөн.

Бұған қоса, бұл туралы бірнеше рет айтылған, халықаралық мамандандырылған ұйымдардың ұсыныстарына құлақ асу маңызды. Егер бұл дер кезінде жасалған болса, қажетті зерттеулер мен деректер Экология министрлігінің қолында болар еді.

Заңсыз аңшылық пен браконьерлік мәселесі өткір күйінде қалып отыр. Экология министрлігі заңнаманың қатаңдатылғанына қарамастан, ақбөкендерді ату деректерінің тоқтамай тұрғанын мәлімдеді. 2022 жылы браконьерліктің 67 дерегі анықталды.

2022 жылдың қаңтар–желтоқсан айларында ғана ҚР БП ҚСжАЕК мәліметінше, заңсыз аңшылықтың 101 дерегі тіркелгенін ескерсек, қазақстандық үш браконьерлердің екеуі арнайы ақбөкен аулауға шыққаны белгілі болды. Бақыланатын өркениетті аңшылық жағдайдаы реттей ала ма, белгісіз, әсіресе шенеушіктердің биоәртүрлілік мәселелерін шешудегі даулы тәсілдерін ескерсек. Қалай болғанда да, мораторийді ескере отырып, теориялық тұрғыдан 2024 жылға дейін киіктерге ештеңе қауіп төндірмеуі керек.