Балаларды қорғау күні: Қазақстанда балаларға қаншалықты көңіл бөледі?

Бүкіл әлемде және Қазақстанда пандемиядан кейінгі беби-бум республика халқын айтарлықтай «жасартты»: мысалы, биылғы жылдың басындағы мәлімет бойынша, елде 6,74 млн бала бар. Еске салайық: БҰҰ Бала құқықтары туралы конвенциясына сәйкес, Қазақстанда 18 жасқа толмаған барлық адамдар бала болып саналады.

Балалардың жалпы халық санындағы үлесі он жыл бұрын 30,1%, 2010 жылы небәрі 29,7% болса, қазір 34,1%. Өңірлер бойынша халықтың жалпы санындағы балалардың үлесі Түркістан облысында 43,3%-дан Солтүстік Қазақстан облысында 24%-ға дейін ауытқиды.

Қазіргі жағдайда балалар біздің болашағымыз деген сөз тура мағынаға ие болып, болашақтың жарқын болуы үшін қазірден бастап күш салу керек.

Жалпы ҚР-да балаларды заң қорғайды. Лайықты балалық шақты қамтамасыз етудің барлық аспектілері әртүрлі мемлекеттік бағдарлама бар. Атап айтқанда, мектепке дейінгі, орта және жоғары білім беруді дамыту тұжырымдамасы, ерекше қажеттіліктері бар балаларды әлеуметтік-медициналық-педагогикалық түзету бағдарламасы және тағы басқа. Тіпті, соғыс аймақтарынан (Сирия, Иран) ҚР-на оралған балалар мен әйелдерді репатриациялау және реинтеграциялау бағдарламасы сияқты нақты жобалар бар.

Елімізде «Ұлттық қор — балаларға» жобасынан бастап, мысалы, балаларға жеке баспанамен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін арнайы тұрғын үй бағдарламалары мен Отбасы банкінің депозиттері немесе көп балалы отбасылар немесе ерекше балалары бар отбасылар үшін тұрғын үй бағдарламалары сияқты түрлі қолдау құралдары ұсынылады (мысалы, «Бақытты отбасы»).

Балаларды қолдауға квазимемлекеттік компаниялар да, ESG тұрақты даму принциптерін ұстанатын коммерциялық құрылымдар да үлкен үлес қосуда. Мысалдарды төмендегі инфографикадан қараңыз.

Мысалы, «Самұрық-Қазына» АҚ ұлттық әл-ауқат қоры қайырымдылық жобалардың барлық түрлеріне Samruk-Kazyna Trust әлеуметтік жобаларды дамыту қорын құрды, олардың көпшілігі балаларды қорғауға бағытталған. Қор жобаларының қатарында балаларға арналған мектептер, білім беру, медициналық және спорт нысандарының құрылысы, ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған бағдарламаларды қолдау және т. б. бар.

Балалар мен балалық шақты қолдаудың жүйелі тәсілінің тағы бір мысалы — ERG. Бұл тау-кен металлургиялық корпорациясы балалар мен жасөспірімдерге арналған түрлі жобаларды әзірлейді, соның ішінде білім беру (ERG mektepke, «ERG колледждерге», Momentum кәсіпкерлік мектебі, студенттік кәсіпкерлік экожүйесі және т. б.), бос уақытты ұйымдастыру, баспанамен қамтамасыз ету, балалар үйін қолдау және т. б. бар. Компания жұмыс істейтін басқа елдерде де мұндай жобалар бар. Мысалы, Конго ДР мен Африканың басқа елдерінде артелдік тау-кен жұмыстарында балалар еңбегін жою бойынша үлкен жоба іске қосылды.

Қаржы институттары арасында жоғарыда аталған мемлекеттік Отбасы банкінен басқа Jusan Bank-ті ерекше атап өтуге болады: банктің түпкілікті бенефициарлары — еліміздегі жоғары және орта білім беру флагмандары Назарбаев Университеті және НЗМ. Тұрақты даму жөніндегі есептерге сүйенсек, банктің балалар мен жасөспірімдерге арналған оқыту бағдарламалары да бар. Қаржы институты да балаларға арналған түрлі бастамаларды қолдайды.

Бұл Қазақстандағы компаниялардың, мекемелердің және мемлекеттік сектордың балалар мен балалық шақты қалай қолдайтынының бірнеше мысалдары ғана. Айта кету керек, балалық шақ қаншалықты толыққанды және қорғалғанын көрсететін елдер рейтингінде ҚР жағдайы жаман емес.

Мәселен, 2021 жылдың соңғы деректері бойынша, ҚР бір жыл бұрынғы 50-орыннан 186 елдің ішінде 49-орынға ие болды және дені сау және бақытты балалық шақтан айырылған балалары аз елдердің қатарына енді.

Көрсеткіш балалық шақтың кейбір негізгі құқықтарына немесе кепілдіктеріне: өмірге, салауатты өсу мен дамуға, білім алуға және зияннан қорғауға бағытталғанын ескеріңіз. Балада осы мүмкіндіктердің барлығы болса, оның балалық шағы толыққанды болып саналады. Балалық шақтың үзілу (аяқталуы) факторлары болса, елдің көрсеткіші төмендейді.

ҚР-ның 2021 жылғы индексі 1000-ның ішінде 933. 47-орында және 940 ұпай жинаған Кувейтке дейін Қазақстан небәрі 7 ұпайға жетпей қалды. Кувейт толыққанды балалық шақтан айырылған балалар өте аз (мүмкіндігінше ескеру керек).