Тапшылықсыз өмір: Қазақстан электр энергия саласында тәуелсіздікке қол жеткізе ала ма?
13 сентября 2024
117
Қазақстан электр энергиясының импортын рекордтық көрсеткішке жеткізді. Өткен жылы көрші мемлекеттерден елге 18,3 млрд кВт·сағ. электр энергиясы жеткізілді — бұл 2022 жылмен салыстырғанда 5 есе көп. ҚР СЖжРА Ұлттық статистика бюросы жариялаған ресурстар мен пайдалану балансына қарағанда, ҚР энергияға тәуелділігі Орталық Азия елдері және Ресейдің ортақ желідегі электр энергиясын қарапайым теңдестіруге ұқсамайтыны байқалады. Егер өткен жылдары электр энергиясының импорты мен экспортының көлемі бір деңгейде болса, 2023 жылы басқа мемлекеттерде сатып алынатын және Қазақстан сататын электр энергиясының арасындағы айырмашылық бірнеше есе артты. Импорт экспорттан 7 есе асып түсті.
Импортталатын электр энергиясының едәуір көлемі Қазақстанның энергетикалық тәуелсіздігін айтарлықтай төмендетті. 2023 жылғы қаңтар–желтоқсанда елдегі энергияны сатудың жалпы көлеміндегі импорт үлесі 14,2%-ға жетті, дегенмен өткен жылы көрсеткіш 3,2% деңгейінде болды. Статистика ҚР электр энергиясын (128 млрд кВт·сағ.) өндіргеннен (113,2 млрд кВт·сағ.) едәуір көп жұмсайтынын көрсетеді.
Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында электр энергиясын тұтыну көлемі де айтарлықтай болды: 60 млрд кВт·сағ. астам. Импорт көлемі шағын болды: бар болғаны 1,6 млрд кВт·сағ.
Айта кету керек, ҚР өңірлерінде электр энергиясын өндіру мен тұтыну көрсеткіштері әртүрлі. Өндіруші қуаттардың көп бөлігі Солтүстік энергетикалық аймақта салынса да, тұтынудың төрттен бірі оңтүстікке келетіні тарихи түрде қалыптасты. Бұл айырмашылықты көру үшін біз картада әр аймақтағы өндіріс пен тұтыну көлемін белгілеп өттік. 17 аймақтың 13-інде электр энергиясының қаншалықты өндірілетіні мен оның қанша жұмсалатыны арасындағы айырмашылық бар. Олар басқа салалармен қаржыландырылады. Өзін-өзі қамтамасыз ететін төрт өңірді — Павлодар, Жамбыл, Солтүстік Қазақстан және Маңғыстау облыстарын ғана атауға болады. Бұл «Самұрық-Энерго» АҚ-ның 2024 жылдың бірінші жартыжылдығындағы есептерінен алынған ақпарат негізінде жасалған тұжырымдар.
Электр энергиясын тұтынудың өсуі Қазақстан энергетикасының басты проблемасы емес. Мәселені маңызды ресурстың өндіріс көлемінің біртіндеп азаюы қиындатады. Кеңес заманынан бері жұмыс істеп келе жатқан генераторлық станциялардағы жабдықтар жыл сайын тозып, апат көрсеткішінің жоғарылап, ал өнімділіктің біртіндеп төмендеуіне әкеп соқтырды. ҚР Энергетика министрлігінің мәліметінше, Қазақстандағы барлық электр энергиясының 66%-ын көмір станциялары шығарады. ЖЭО тозу деңгейі өткен жылы 70%-ға жетті.
ҚР-дағы барлық өндіруші қуаттар бойынша тозудың жалпы көрсеткіші 56%-ға тең. Электрмен жабдықтау желілеріндегі индикатор 62%-ға жетеді. Бұл ақпаратты қыркүйек айының басында ҚР вице-премьері Қанат Бозымбаев айтты. Жағдайды түзету үшін үкімет 2030 жылға дейін энергетикалық және коммуналдық инфрақұрылымды жаңғырту жөніндегі Ұлттық жобаны қабылдады. Онда: егер алдағы бес жылда қолданыстағы қуаттарды жаңартуға және жаңа өндіруші қуаттарды салуға 2,3 трлн теңге жұмсалса, тозу деңгейі 25%-ға төмендейді делінген. Желілерді жаңартуға да қомақты инвестициялар қажет: 2030 жылға дейін осы инфрақұрылымға 3,2 трлн теңге жұмсау қажет. Содан кейін тозу 39%-ға дейін төмендейді және төтенше жағдайлардың қаупі азаяды.
ҚР Энергетика министрлігінің деректері бойынша Қазақстандағы барлық генерациялаушы станциялардың жалпы белгіленген қуаты 20,4 ГВт құрайды. Алдағы жылдары энергия тұтыну деңгейі өсіп, өндіріс азаятынын ескерсек, елімізде энергия тапшылығы сақталады. Бұл жағымсыз сценарийдің алдын алу үшін орнатылған қуаттарды біртіндеп тағы 26,5 ГВт-қа арттыру қажет. Ведомствода: жаңа өндіруші станциялардың осындай үлкен көлемін іске қосу үшін қолданыстағы жылу және су электр станциялардағы жабдықты жаңартып қана қоймай, жаңа қуаттарды салу қажет деп есептелді. Оның ішінде газ электр станцияларын салу, жаңа ЖЭК объектілерін енгізу және Қазақстандағы алғашқы атом электр станциясын салу да бар. Алдын ала есептеулер бойынша тек атом электр станциясы елге кем дегенде 2,4 ГВт беруі керек. ҚР Энергетика министрлігінің басшысы атом электр станциясының құрылысын баламасыз нұсқа деп санайды. Ол мұны былай түсіндіреді.
«Қазір әлем көміртегі бейтараптығына ұмтылуда. Халықаралық қаржы институттары көмір электр станцияларын салуға инвестиция салудан бас тартады. Ал, біз елдегі газ ресурстарының шектеулі болғанынан, газ генерациясын ауқымды енгізуді жүзеге асыра алмаймыз. Өз кезегінде, жаңартылатын энергия көздері олардың жұмысын болжай алмайтындай ететін табиғи-климаттық жағдайларға байланысты электр энергиясын өндірудің сенімді базалық көзі бола алмайды. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, атом электр станциясының құрылысы шығатын қуаттарды ауыстыру және Қазақстанның энергияға тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін жалғыз дұрыс шешім болып көрінеді», — деп атап өтті Алмасадам Сәтқалиев.
Тиісті ведомство 2030 жылға дейін бірыңғай энергетикалық жүйеде болжамды теңгерім ұсынды. Құжатта алдағы жылдарға арналған электр энергиясын дамытудың бағалау сценарийі келтірілген. Атап айтқанда, 2024 және 2025 жылдары ел әлі де энергияның жетіспеушілігін сезінеді деп болжануда. ҚР профицитіне 2026 жылы және жаңа өндіруші қуаттар пайдалануға берілген жағдайда ғана шығуы мүмкін. Егер бұл болмаса, тепе-теңдік көптеген жылдар бойы тапшы болып қалады. Қазақстан үшін мұндай жағдай басқа елдерге энергетикалық тәуелділікті күшейтумен тең. Бұл ел көрші мемлекеттерден электр энергиясын жоғары бағамен сатып алатындықтан ғана нашар емес. ҚР энергетикалық егемендігінің болмауы басқа елдерге сыртқы саясат, сауда немесе су балансы болсын, ынтымақтастықтың қандай да бір өзге салаларын талқылау кезінде «тоқтату аргументіне» ие болуға мүмкіндік береді.
Танымал мақалалар
Барлығын көруТеміржолмен жолаушылар тасымалы да, жүк тасымалы да бір жылда 2% өсті
Бір жылдан аз уақытта сектордағы компаниялардың табысы 1,5 триллион теңге 2023 жылдың қаңтар–қарашасында теміржолмен 18,2 млн жолаушы тасымалданды, бұл былтырғыдан Читать далее...
25 декабря 2023
6628
Әлемде жыл сайын 60 миллионнан астам жеңіл автокөлік шығарылады, ал көліктердің жалпы өндірісі 85 миллионнан асады
Көлік шығаратын зауыттар әр елдерде 4 миллионнан астам адамды жұмыспен қамтамасыз етіп, ІЖӨ-нің 10%-ын құрайды Толық 2022 жылдың қорытындысы бойынша, Читать далее...
17 января 2024
6446
Қай азық-түлік қатты қымбаттады?
2023 жылғы желтоқсанның соңында ҚР-да азық-түлік бір айда 0,9%, бір жылда 8,5% қымбаттады. Өңірлер бойынша ай сайынғы динамикада азық-түлік ең Читать далее...
23 января 2024
6401
Әлемдік туризм пандемиядан кейін қалпына келеді. Қазақстан шетелдік туристерді қалай көбірек тарта алады?
Дүниежүзілік туристік ұйым әлемдік туризм биыл пандемияға дейінгі деңгейге қайта оралады деп болжайды. Экономиканың басқа секторларына қарағанда локдаун мен геосаяси Читать далее...
15 марта 2024
6379
Балық шаруашылығы стартабы: ҚР-дағы мемлекеттік қолдаудың арқасында бизнестің балық өсіруге деген қызығушылығы күрт артты
Қазақстандағы аквашаруашылық қоры бірнеше жылда 3,4 есе өсті Қазақстанда балық шаруашылығында өндірістік көрсеткіштердің белсенді өсуі байқалады. ҚР СЖРА Ұлттық статистика Читать далее...
11 января 2024
6353
Қазақстанда бір жылда такси қызметі 9% қымбаттады
ТМД елдері арасында ҚР-да такси ең қымбат 2023 жылдың қаңтар–желтоқсанында Қазақстанда такси қызметін ұсынатын компаниялардың табысы бір жылда 17% өсіп, Читать далее...
19 января 2024
6315
Бидай мен меслин экспорты тоннамен 21% өсті, бірақ ақшалай 3%-дан аз көбейді
2023 жылдың қаңтар–қарашасында Қазақстан 1,7 млрд АҚШ долларына 6,7 млн тонна бидай мен меслин экспорттады. Өсім физикалық түрде 20,6%, ақшалай Читать далее...
26 января 2024
6307
Қазақстан ұнды қай елдерге көбірек экспорттайды?
Елде ұн өндірісі 1% артты 2023 жылғы қаңтар–қазанда ҚР-да дәнді дақылдардан және олардың майда тартылған қоспаларынан 2,7 млн тонна ұн Читать далее...
29 декабря 2023
6290
Кондитерлік өнімдер 12%, тоқаш және басқа да нан өнімдері 14% қымбаттады
Кей өңірлерде баға айтарлықтай өсті Қазақстандықтар үшін тәттілер өте маңызды. ҚР халқы мереке күндері сауда жасағанда немен бетпе-бет келді? 2023 Читать далее...
12 января 2024
6288
ҚР-дағы электр энергиясы өндірісінің 6%-ға жуығы жаңартылатын энергия көздеріне тиесілі. Бұл әлі өте аз, бірақ бұрынғыдан жақсырақ
Былтыр жыл соңында ҚР-да электр энергиясын өндіру саласындағы негізгі капиталға салынған инвестиция 451,4 млрд теңгеге жетті, бұл бір жыл бұрынғыдан Читать далее...
29 января 2024
6278
ҚР-да темекі сатылымы бір жылда 69% көбейді
2023 жылғы қаңтар–желтоқсанда темекі өнімдері өндірісі 2022 жылғы сәйкес кезеңдегі 287,9 млрд теңгемен салыстырғанда құндық мәнде 283 млрд теңгені құрады. Читать далее...
30 января 2024
6247
Қазы бір жылда 5%, жая 3% қымбаттады. Жылқы еті өндірісі азайды
Биыл ақпанның соңында жылқы еті бір жылда 4,3% қымбаттады. Атап айтқанда, қазы 4,8%, жая 2,5% қымбаттаған. Жылқы еті ең көп Читать далее...
12 марта 2024
6244
Қарауға болады, бірақ ұстауға болмайды: неге Қазақстанда шетелдік аңшылық туризмі көрсеткіші төмендеп жатыр?
Соңғы бірнеше жылда Қазақстандағы аңшылық өнеркәсібінде алғаш рет өндірістік көрсеткіштердің өсуі байқалды. 2022 жылы саладағы өнімдер мен қызметтердің нақты көлем Читать далее...
18 января 2024
6239
Ақпан айының соңына қарай Қазақстан дамудың жаңа моделіне техникалық түрде көшеді
Әлихан Смайылов үкіметі «Ескі Қазақстанның» төтенше жағдайлар қызметі миссиясын орындады, Олжас Бектенов үкіметі «Жаңа Қазақстанның» даму циклін іске қоспақ. Бұрынғы Читать далее...
13 февраля 2024
6225
ҚР-да көп тұтынылатын алкоголь түрлерінің өндірісі биыл азайды
Биыл қаңтарда алкогольдің ең танымал түрлерінің өндірісі төмендеді. Мәселен, коньяк өндірісі былтырғы қаңтармен салыстырғанда 47,1%, 749,9 мың литрге дейін, сыра Читать далее...
18 марта 2024
6213