Ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында металл кендерін өндіру көлемі 991,9 млрд теңгеге жетті, бір жыл бұрынғы 813,7 млрд теңгеге қарағанда — ақшалай мәнде 21,9%-ға артық (нақты өсім — 7,3%-ға). Оның ішінде түсті металл кендерін өндіру 687,8 млрд теңгеден 833,1 млрд теңгеге дейін, темір кені — 125,8 млрд теңгеден 158,8 млрд теңгеге дейін өсті.

Атап айтқанда, ағымдағы жылдың үш айында мыс кендерін өндіру 38,3 млн тоннаны, темір кендерін өндіру — 13,1 млн тоннаны, құрамында алтыны бар — 9,2 млн тоннаны, қорғасын-мырыш — 2,7 млн тоннаны, хром — 1,6 млн тоннаны, алюминий — 1,3 млн тоннаны құрады.

Бірінші тоқсанда ел бойынша жалпы өнеркәсіптік өндірістен металл кендерін өндіру үлесі шамамен 9%-ға, ал тау-кен өнеркәсібінен — шамамен 19%-ды құрады.

Анықтама үшін: жалпы алғанда, 2023 жылғы қаңтар–желтоқсанда секторда өндірудің құндық көлемі 3,8 трлн теңгеге жетті, оның ішінде 3,3 трлн теңге түсті металл кендерін, 522 млрд теңге — темір кенін өндіру болды.

Өз кезегінде, өңдеу сегментінде ағымдағы жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша металлургия өнеркәсібінің өнімін шығару 2 трлн теңгеден асты, сектордағы өнеркәсіп өндірісінің нақты өсуі 4,3%-ды құрады.

Шығарылымның негізгі көлемі асыл және түсті металдарға (1,4 трлн тг), ал қара металлургияға 598,7 млрд тг, металл құюға — тағы 7,9 млрд тг болды.

Атап айтқанда, бірінші тоқсанда заттай түрде 943,1 мың тонна тазартылмаған болат, 717,9 мың тонна шойын, 523,8 мың тонна ферроқорытпа, 464 мың тонна алюминий, 120,3 мың тонна мыс, 67 мың тонна мырыш, 29,4 мың тонна қорғасын, 187,9 тонна күміс, 32,4 тонна алтын өндірілді.

ҚР бойынша өнеркәсіп өндірісінің барлық көлемінен металлургия өнеркәсібінің үлесі шамамен 18% — 3, өңдеу өнеркәсібінен — 39,4%-ын құрады. Осылайша, ҚР өнеркәсібіндегі тау-кен металлургия кешенінің (ТМК) жиынтық үлесі 26%-дан асты.

Айта кетейік, жалпы Қазақстанның өнеркәсіп секторы бойынша ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында өндіріс өсімі 3,8%-ды, өндіру сегменті бойынша — 1,9%-ды, өңдеу саласы бойынша — 5,8%-ды құрады. Бұл ТМК өндіру саласында да, қайта өңдеуде де экономикалық өсудің драйвері болып табылатынын көрсетеді. Атап айтқанда, үш айдың қорытындысы бойынша өнеркәсіптік өндірістің өсуінің үздік көрсеткіштерін Ақтөбе облысы көрсетті: бірден плюс жылына 13,4%, және мұндай көрсеткішке мыс-мырыш кендерін, хром кендерін және олардың туындыларын, сондай-ақ ферроқорытпаларды өндіру есебінен қол жеткізілді.

ТМК саласында өңдеу өнеркәсібі үшін бірден бірнеше серпінді жобалар іске қосылды. Мәселен, 2023 жылдың ең маңызды жетістіктерінің бірі — Қазақстанның меншігіне Qarmet комбинатын қайтару. Меншік иесінің өзгеруімен (проблемалық ArcelorMittal) кәсіпорынға тек бірінші кезеңде 1,3 миллиард АҚШ доллары жеке инвестиция салынады. Бұл қаражат жабдықты жаңғыртуға, заманауи өндірістік технологияларды енгізуге және өнеркәсіптік қауіпсіздік стандарттарын арттыруға жұмсалады.

Қара металлургияның ірі жобаларының қатарына инвестиция көлемі 532 млрд теңге немесе 1,065 млрд АҚШ доллары болатын «ССКӨБ» АҚ (Eurasian Resources Group, ERG құрамына кіретін) ыстық брикеттелген темір өндірісі де кіреді. Қуаттылығы 2 млн тонна ыстық брикеттелген темірді 500 жұмыс орнымен қайта өңдеуді іске қосу темір кені шикізатын тереңдетіп өңдеуді қамтамасыз етеді және отандық болат зауыттарын қажетті шикізатпен қамтамасыз етеді.

Сектордың тағы бір жобасы — «Казахсталь» арнайы мақсаттағы болат өндіретін электрометаллургиялық зауыт (инвестиция көлемі — 262 млн АҚШ доллары, қуаты — 1,2 млн тонна, жұмыс орындары— 1045). Дайын өнімнің шамамен 80%-ын (270 млрд теңгеге) ішкі нарыққа, атап айтқанда, теміржол машина жасау және оның құрамдас бөліктері — локомотивтер, вагондар мен компоненттер үшін жеткізу жоспарлануда. Жобаны іске асыру Қазақстанда болат өндірісін 25%-ға, 4,2 млн-нан 5,4 млн тоннаға дейін ұлғайтады.

Тағы бір мысал: 2023 жылдың тамызында Дөң КБК («Қазхром» ТҰК АҚ құрамында) жатқан шламдарды қайта өңдеу бойынша ERG Green байыту фабрикасы іске қосылды. Зауыттың қуаттылығы жылына 400 мың тонна хром концентратын құрайды, инвестициялардың жалпы көлемі — 83 млрд теңге. Жоба аясында 400-ге жуық жұмыс орны құрылды. Оны іске қосу нәтижесінде 14,5 млн тонна тарихи жинақталған қалдықтар қайта өңделетін болады. Хром — ферроқорытпа өндірісінің негізгі элементі.

Түсті металлургияда қуаттылығы жылына 2,4 млрд АҚШ долларына 300 мың тонна мыс шикізатын катодты мысқа дейін толық өңдеуді көздейтін, инвестиция көлемі 600 млрд теңгені құрайтын, 1083 жұмыс орны бар KAZ Minerals / NFC мыс балқыту зауытын іске асыру жоспарлануда. Өнімнің 99%-ын Қытайға экспорттау жоспарлануда. Катодты мыс бойынша жобаны іске асыру қорытындысы бойынша Қазақстан Қытай, Жапония, Чили және Ресей Федерациясынан кейін әлемнің бес ірі өндірушісінің қатарына кіреді. Сонымен қатар, ішкі нарықта құймаларда 100% алтын және 100% күкірт қышқылын сату жоспарлануда.

Сирек кездесетін металдар сегментінде HMS Bergbau AG неміс компаниясы Шығыс Қазақстан облысында литий өндіру және қайта өңдеу жөніндегі тау-кен байыту комбинатын салу жөніндегі жобаны ұсынды. Жоспарланған инвестициялардың жалпы сомасы 500 млн АҚШ долларын құрайды. Жоба Qazaq Lithium-мен бірлесіп іске асырылады.

Qazindustry мәліметтері бойынша, түсті металлургияда іске асыру сатысында 1,8 трлн теңгеге 49 жоба бар. Өндірістердің басталуы 11 мыңнан астам азаматты, оның ішінде 7,4 мыңға жуық ауыл тұрғынын және моноқалалардың 377 тұрғынын жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жобалық қуаттылыққа барлық 49 жоба шыққан кезде жоспарланған өндіріс көлемі шамамен 2,3 трлн теңгеге жетеді. Бұл ретте ақшалай баламадағы экспорт көлемі жартысынан астамын — 1,4 трлн теңгені құрайды.

Тікелей ағымдағы жылы ҚР түсті металлургиясында құны 169 млрд теңгені құрайтын сегіз жобаны іске асыру күтілуде. Бұл алюминий радиаторларын, катодты мысты, Доре қорытпаларын және басқа өнімдерді өндіру. Жобаларды толық іске асыру кезінде 2 мыңға жуық жұмыс орны құрылады. Барлық сегіз жобаның жобалық қуатына шығу кезінде өндіріс көлемі шамамен 136 млрд теңгені құрайды, оның ішінде экспортқа 71 млрд теңгеге өнім жіберу жоспарлануда.

Күрделі инвестицияларға келетін болсақ, ағымдағы жылдың бірінші тоқсанының қорытындысы бойынша металл кендерін өндіру саласында көрсеткіш 178,3 млрд теңгені құрады, бір жыл бұрынғы ұқсас кезеңдегі 153,3 млрд теңгеге қарсы. Бұл тау-кен өндіру саласындағы барлық инвестициялар көлемінің 22,3%-ы және өнеркәсіп секторына салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 13,5%-ы.

Өз кезегінде өңдеу сегментінде металлургиядағы негізгі капиталға салынған инвестициялар бір жыл бұрынғы 76,8 млрд теңгеге қарағанда 96,8 млрд теңгені құрады. Бұл бірден өңдеу өнеркәсібіндегі инвестициялардың барлық портфелінің 30,6% және өнеркәсіп секторына салынған инвестициялардың 7,3% құрайды.

Осылайша, ТМК Қазақстан өнеркәсібіне барлық инвестициялық ағынның 20%-дан астамын қамтамасыз етеді.

Қорытындылай келе: ҚР ТМК елдегі өндірістің төрттен бірінен астамын және өнеркәсіптік секторға инвестициялық ағынның бестен бір бөлігін қамтамасыз етеді.

ҚР экономикасы үшін сектордың ауқымы мен орасан зор маңыздылығын түсіну үшін мұнда шығарылым көлемі көмір өнеркәсібінің, химпромның, жеңіл өнеркәсіптің, тамақ өнімдерін, қағаз және ағаш (жиһазды қоса алғанда) бұйымдарын, резеңке және пластмассадан жасалған бұйымдарды, құрылыс материалдарын, ЖЖМ (бензин, дизель және т. б.) шығарудың, фармацевтикалық өндіріс, машина жасау және сумен жабдықтау мен су бұрудың барлық саласы, соның ішінде ластануды жоюдың өндірістік көрсеткіштерінен артық екенін атап өтеміз. Бұл сектордың химия өнеркәсібінің, машина жасаудың, металл бұйымдары мен құрылыс материалдарын шығарудың және т. б. салаларына жанама және өте маңызды әсерін ескермей, ТМК-ның көрсеткіштерін тікелей алсақ қана.

Сектордың ірі жобалары, жоғарыда көрсетілгендей, триллион долларлық инвестицияларды тартады, жаңа жұмыс орындарын, жаңа өндірістерді және барынша сұранысқа ие өнім түрлерін қамтамасыз етеді. Президент Тоқаев өзінің өткен Жолдауында сирек кездесетін және сирек жер металдарын атап өткен «жаңа мұнайды» іздеудің қазіргі жағдайында ТМК-ны дамыту Қазақстан үшін басым міндеттердің бірі болып қала береді.

Атап айтқанда, президент: «Осы салада өз әлеуетін іске асыра алатын елдер бүкіл әлемнің технологиялық прогресінің векторын айқындайтын болады», — деп атап өтті.