Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығының қорытындысы бойынша Қазақстанның тау-кен өнеркәсібі қызметкерлерінің саны 195,9 мың адамды құрады. Оның 42,5%-ы (немесе 83,2 мың адам) металл өндіру секторында жұмыс істеді. Қайта өңдеу сегментінде қызметкерлердің саны 317 мың адамды құрады, оның 28%-дан астамы (немесе 88,7 мың адам) металлургия саласының қызметкерлері.

Осылайша, тау-кен металлургия кешенінің (ТМК) қызметкерлері өндіру және қайта өңдеу секторларында жұмыс істейтіндердің үштен бірін және жалпы ҚР-дағы барлық өнеркәсіп қызметкерлерінің 26,1%-ын құрады.

ТМК — Қазақстанда халықты жұмыспен қамтитын негізгі сала, өнеркәсіп секторындағы көптеген қызметкерлердің еңбек жағдайларына және жанама түрде алғанда, аралас секторлар мен түрлі салалар массасына тікелей әсер етеді. ТМК өте ауқымды сала: тау-кен металлургия кешенінде жұмыс істейтіндердің тізімдік саны тамақ, жеңіл, химия өнеркәсібі, фармацевтика, жиһаз, ағаш, қағаз және полиграфия, пластмасса және резеңке бұйымдарын шығару, мұнай өңдеу және машина жасау салаларындағы жұмысшылардың санынан асып түседі.

Бұл ретте айта кетерлігі, бұл тек металдарды өндіру және қайта өңдеу секторларында еңбек ететін жұмысшылардың тізімдік саны, ал тұтастай алғанда, ТМК кәсіпорындары — басқарушы және қызмет көрсетуші персонал, әкімшілік, IT, оқыту персоналы сияқты көптеген адамдардан тұратын алып кешен.

Kazakh Invest деректеріне сүйенсек, 2023 жылы тау-кен металлургия кешені кәсіпорындарында 300 мыңнан астам адам еңбек еткен. Бұл — құрылыс және құрылыс материалдарын өндіруден бастап ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар мен машина жасауға дейін ТМК-мен тікелей байланысты аралас салаларды есепке алмағандағы мәлімет.

Қазақстанның ТМК кәсіпорындары заман талабына сай келуге, жұмыспен қамту мәселелеріне жіті назар аударуға тырысады. Мәселен, жобалар мынадай арналарға бағытталған:

• жаңа өндірістер мен жұмыс орындарын қалыптастыру;

• жұмыс орындарын цифрландыру, «ақылды» технологияларды автоматтандыру және енгізу;

• әлеуметтік пакеттермен және қосымша ынталандырулар және қызметкерлерді қолдау шараларымен қамтамасыз ету;

• кадрлар даярлау.

Мысалы, жаңа өндіріс ретінде өткен жылдың соңында Еуразиялық Топ (ERG) іске қосқан 184 жұмыс орнымен қамтитын Қарағанды облысындағы «Шұбаркөл Көмір» АҚ аумағында арнайы кокс өндіретін зауытты атауға болады. Жобаға құйылған инвестиция 60 млрд теңгені құрады, кәсіпорынның қуаттылығы — 400 мың тонна арнайы кокс, сондай-ақ жылына 72 мың тонна көмір шайыры мен көмір майын өндіреді.

Сондай-ақ, Қазақстанда төменде көрсетілген бірқатар жаңа зауыттар бой көтеруде және жоспарлануда:

• «EkibastuzFerroAlloys» ЖШС — Павлодар облысында орналасқан 800 жұмыс орнына арналған ферроқорытпа зауыты. Инвестиция көлемі — 92,4 млрд теңге, жобалық қуаты — жылына 240 мың тонна ферросилиций.

• «Жетісу Вольфрамы» ЖШС — Алматы облысындағы «Богуты» вольфрам кен орындарын игеру. Инвестиция көлемі — 135 млрд теңге. Жылына 3,3 млн тонна кен өндіру және қайта өңдеу, 10 мың тонна концентрат, 65% WO3 концентратын алу жоспарлануда.

• Абай облысында 1000-нан астам жаңа жұмыс орнымен қамтамасыз ететін «KAZ Minerals Smelting» ЖШС жаңа мыс балқыту зауытын салу туралы келісімге қол қойылды. Қуаттылығы — жылына 300 мың тонна мыс, алдын ала құны — 1,5 млрд АҚШ доллары. 2028 жылдың соңына дейін пайдалануға беру жоспарланып отыр.

ҚР ТМК компанияларының жұмысына қажетті «ақылды» шешімдерге келетін болсақ, бұл жұмыс берушілер нарығында аналитиктер оң бағалайтын тұрақты тәжірибе.

Мысалы, ERG ұсынатын «Qollab — Цифрлық жұмыс орны» жобасы HeadHunter-дің «Орталық Азияның HR-бренд премиясы» байқауының лауреаты атанды. Qollab корпоративтік қосымшасы әрбір ERG қызметкеріне корпоративтік сервистерді тікелей смартфон арқылы алуға — шарттар мен құжаттарға ЭЦҚ-мен қол қоюға, жұмыс орнынан анықтамалар алуға, демалыс туралы және науқастануға қатысты ақпаратты білуге, есеп айырысу парақтарын алуға, табельдерді бекітуге, кіріс корпоративтік поштаны оқуға, бүкіл топ кәсіпорындарының қоймаларындағы тауарлар мен материалдардың қорларын айқындауға, жеткізу қызметімен құралдарға тапсырыс беруге, дәрігерлерге немесе штаттық психологтарға жазылуға және т. б. басқаларға мүмкіндік береді.

HR-мен байланысты халықаралық байқауда марапатқа ие болған тағы бір ERG жобасы — SAP HCM Payroll, 60 мыңнан астам қызметкерге есептелген кадрлық есепке алу және жалақыны есептеудің бірыңғай жүйесін енгізу жобасы. Компанияның бұл жүйесі Global CIO ИТ-директорларының халықаралық кәсіби қауымдастығының «Жыл жобасы — 2023» байқауында жеңіске жетті. ERG-дің бос жұмыс орындарын көрсететін өз порталы да бар.

Тағы бір мысал, еліміздегі алып компания «Қазақмыс» қазақстандық IT-компаниялар әзірлеген DMMS бағдарламалық-аппараттық IT-кешенін енгізді, ол жерасты радиобайланысын орнатуға, қызметкерлер мен көліктің орналасқан жерін анықтауға және қызметкерлерді авариялық жағдай туралы құлақтандыруға мүмкіндік береді. Ағымдағы жылдың 30 және 31 шілдесінде Tech Garden-нің 15 IT-резиденті жергілікті жерде бизнес-міндеттермен танысу үшін «Қазақмыстың» Нұрқазған кенішіне барып, компаниядағы өндірістік процестер мен еңбек жағдайларын жақсарту үшін өздерінің ғылыми-цифрлық және техникалық шешімдерін ұсынды.

Естеріңізге салсақ, компаниялардың еңбек процесін жеңілдету үшін «ақылды» технологиялар мен IT-шешімдердің қалай әзірленетінін және енгізілетінін бұған дейін жазған болатынбыз.

Айта кетерлігі, ТМК қызметкерлері еліміздегі ең жоғары жалақылардың бірін алады. Мәселен, 2024 жылдың бірінші жарты жылдығында Қазақстанда орташа айлық көрсеткіш 392,7 мың теңгені құраса, металлургия өндірісінде бұл көрсеткіш 597,3 мың теңгеге жетті, ал металл кендерін өндіру саласында — 630,7 мың теңге, яғни орташа көрсеткіштен 52%-ға және 61%-ға артық.

Егер әлеуметтік игіліктерге келсек, мұндағы айқын көрсеткіш — қызметкерлердің тұрғын үй мәселесі. Мысалы, ERG-да өзінің тұрғын үй бағдарламасы бар. Оның аясында 4,6 мыңнан астам отбасы өз тұрғын үйлеріне қол жеткізді. Ағымдағы жылы ERG Отбасы банкімен бірлесіп 440-тан астам пәтер беруді көздеп отыр (біз бұл жоба туралы толығырақ жазған едік).

«Қазақмыста» да қызметкерлерді тұрғын үймен қамтамасыз етуге бағытталған жобалар бар. Сонымен қатар, ірі мыс алыбы қызметкерлерінің әлеуметтік пакеттеріне медициналық қызметтер мен оңалту, балалар демалысы, көп балалы қызметкерлерге атаулы әлеуметтік көмек және т. б. кіреді.

Болашақ мамандарды оқыту және даярлау, ТМК кәсіпорындарының өз қызметкерлерінің біліктілігін арттыру туралы біз әлі де жазамыз — бұл қызықты және өте ауқымды мәселе, өйткені компаниялар мектептермен, ТжКБ және университеттермен орнатқан келісімдерден бөлек, өздерінің білім беру мекемелерін де ашуда. Бұл өзекті тақырып, себебі бүгінде ТМК біліктілігі жоғары заманауи кәсіби кадрларды қажет етеді.

Секторда қабылданып жатқан барлық қолдау, даму және еңбек нарығының сапасын жақсарту шаралары қажет. Шындығында, ТМК компаниялары жұмысшыларына қолайлы әрі қауіпсіз еңбек жағдайын жасай отырып, олардың әл-ауқатын жақсартады, ESG-нің маңызды бөлігі де осы және еліміздегі көптеген тау-кен металлургия кешенінің компаниялары үнемі жетілу, даму үстінде.