Қазақстанда «жасыл» ипотека бар

Бүгінгі таңда бүкіл әлемде, соның ішінде Қазақстанда да урбанизация мен мегаполистердің тұрғындарының шоғырлануының тұрақты үрдісі байқалады. Бұл қала инфрақұрылымын дамытуда айтарлықтай ілгерілеуді қажет етеді, бұл қоршаған ортаға айтарлықтай қысым жасайды, өйткені ғимараттар энергияны, электр қуатын, суды және материалдарды тұтынудың басым бөлігін құрайды.

Мысалы, 2020 жылы ғимараттар жаһандық энергия тұтынудың және энергияға байланысты CO2 шығарындыларының 37%-ын құрады, Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) мәліметінше, бұл жалпы әлемдік шығарындылардың 33%-ын құрайды. Құрылыс материалдарын өндіруді есепке алғанда, дүниежүзілік СО2 шығарындылары 39% болды. Егер осы қарқынды өсу кезеңінде құрылыстың жаңа технологиялары енгізілмесе, БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау бағдарламасына сәйкес 2050 жылға қарай шығарындылар екі есе артуы мүмкін.

Мұның бәрі әлемнің ресурс тұтынуды айтарлықтай қысқартуына, жайлылықты арттыруға және адамдарға, қоршаған ортаға және климатқа теріс әсер етпейтін алдыңғы қатарлы технологияларды пайдаланатын «жасыл» құрылыс желісіне түсуіне алып келеді.

Бұл нарық көрші Қытайда, сондай-ақ АҚШ, Үндістан, Мексика және Индонезияда ең байыпты дамыған. 2021 жылғы мәліметке сәйкес, жасыл ғимараттардың нарықтық құны Қытайда 178 АҚШ млрд долларды, АҚШ-та 83 млрд АҚШ доллары және Үндістанда 21 млрд АҚШ доллары.

Еуропалық «жасыл» құрылыс нарығының жалпы табысы 2022 жылы 29,5 млрд АҚШ долларын құрады, 2017 жылдан бастап жылдық қарқын (CAGR) 3,1% болды.

Экологиялық даму көршілес Ресейдегі қала құрылысы саясатының басым бағыттарының бірі: 2022 жылы Техникалық реттеу және метрология федералдық агенттігі көппәтерлі тұрғын үйлердің тиісті ұлттық стандартын «ГОСТ Р» бекітті.

Әлемде «жасыл» құрылысты қолдауға бағытталған бірқатар бағдарламалар жұмыс істейді. Мысалы, АҚШ-та LEED ерікті экологиялық сертификаттауынан өткен жобалар үшін «бір терезе» жүйесі бар. Сингапурда ұлттық «жасыл» сертификаттардың иелері ғимараттың биіктігін жалпы шектен бір қабат жоғарылатуға құқылы. Үндістанда сертификатталған «жасыл» жобаларға арналған құрылыс алаңын 4%-ға дейін арттыруға болады.

«Жасыл» құрылысты қолдаудың тағы бір тиімді жолы тиімді сұранысты қамтамасыз ету. Осы тұрғыда тиімді құрал — «жасыл» ипотека. Мысалы, көршілес Ресейде мұндай жоба талқыланып жатыр, бірақ әзірге айтарлықтай ілгерілеушілік байқалмайды.

Осыған байланысты Қазақстан неғұрлым саналы көзқараспен ерекшеленеді: республикада Отбасы банкі арнайы жеңілдікті «жасыл» ипотека ұсынады. «Жасыл» ипотека — азаматтардың денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғауға бағытталған жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие. Әзірлеуші қауіпсіз және экологиялық таза материалдарды, сондай-ақ айналаны абаттандыруы және жасылдандыруы, энергияны үнемдейтін шешімдер мен суды үнемдейтін технологияларды пайдалануы және қалдықтарды кәдеге жарату жүйесін ұйымдастыруы керек. Сәйкес нысандар тізімін Отбасы банкі сайтында көруге болады. Әзірге оған Алматы, Астана, Өскемен, Шымкент, Семей және Ақтөбе қалаларындағы тұрғын үйлер кірген.

Несие сомасы 35 млн теңгеге дейін, мерзімі — 25 жылға дейін, бастапқы жарна — 20%-дан басталады. Жылдық сыйақы мөлшерлемесі 12,5% (ЖТСМ — 13,3%-дан бастап), несие сомасының 50%-ын жинақтағаннан кейін Отбасы банкінің стандартты тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі шеңберінде мөлшерлеме әр адамға 3,5%-дан 5%-ға дейін жылдық (ЖТСМ — 3,6%-дан бастап) төмендейді.

Ескерту: Қазақстан халқы тығыз орналасқан ел болып саналмаса да, эко-даму мәселесі де біз үшін өте өзекті. Территориясының үлкендігіне қарамастан, республика халқы қалаларға ұмтылады және қалалық жерлерде шоғырланған, ал ҚР-да урбандалу қарқыны өте жоғары.

Биыл үшінші тоқсанының қорытындысы бойынша қала тұрғындарының саны 12,4 млн адамға жетті — бір жыл бұрынғыдан 2%, бес жыл бұрынғыдан 17% және он жыл бұрынғыдан бірден үштен бірге жуық көп. ҚР-ның барлық тұрғындарының қала тұрғындарының үлесі бес жыл бұрын 57,8%, ал он жыл бұрын 55% болғанын, ал қазір 62%.

Еске сала кетейік: тұрақты, «сау» урбанизация БҰҰ Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) құрамдас бөлігі. Отбасы банкінің «жасыл» жобаларды қолдауы ESG стандарттарына сәйкес және ТДМ ескере отырып әзірленген қаржы институтының тұрақты даму стратегиясының бөлігі.